• mühafizə və əməliyyat xidməti əməkdaşlarının ekstremal şəraitə hazır olmaları məqsədilə əlbəyaxa döyüş və silahsız özünümüdafiə üzrə təlimlərin keçirilməsi vasitəsilə onların xüsusi hazırlığına nail olmaq;
• xidməti itlər müəssisələrinin əməkdaşları üçün müxtəlif növ maneələri dəf etmək vərdişlərinin təkmilləşdirilməsi, ekstremal şəraitə uyğun fəaliyyətə hazırlanması və fiziki keyfiyyətlərin inkişaf etdirilməsi;
• tədris müəssisələrinin müdavimləri üçün əlbəyaxa döyüş, silahsız özünümüdafiə fəndlərinə yiyələnməklə sürətli yeriş, maneələrin dəf edilməsi, psixoloji tarazlığın inkişafı, dözümlük keyfiyyətlərinin inkişaf etdirilməsi.

3.2. Xidməti-əməliyyat tapşırıqlarının müvəffəqiyyətlə yerinə yetirilməsi və fiziki hazırlıq səviyyəsinin artırılması məqsədilə hər bir əməkdaşın dərslərdə , idman yarışlarında, digər xidməti-tətbiqi və kütləvi tədbirlərdə iştirak etməsi zəruridir.

3.3. Fiziki hazırlıq dərsləri və xidməti-tətbiqi idman tədbirləri səhiyyə xidməti, yerlərdə isə həkim nəzarəti altında keçirilməlidir.

• fiziki hazırlıq üzrə uçot, planlaşdırma və hesabat sənədlərinin tərtib edilməsi;
• şəxsi heyətin tibbi müayinəsinin (dispanserizasiyanın)təşkili;
• şəxsi heyətin sağlamlığı və yaşından asılı olaraq tibbi yaş qruplarına bölünməsi;
• praktiki dərslərin keçirilməsi üçün idman bazasının (zal, meydança və qurğuların) hazırlanması;
• fiziki hazırlıq dərslərində zədələrin qarşısının alınması üçün dərslərin keçirilmə yerinin (zal, meydança, alət və qurğuların) vəziyyətinin yoxlanılması;
• əməkdaşların, o cümlədən zədələnmiş və xəstə əməkdaşların sağlamlığının nəzərə alınması;
• şəxsi heyət arasında sağlamlığın qorunması, ilkin tibbi yardım göstərilməsi məsələlərinə dair izahat işinin aparılması.

4.3. Xüsusi fiziki hazırlıq işlərinin maddi təminat məsələləri müəyyən edilmiş norma və qaydalara əsasən təlim xərclərinə ayrılmış vəsait hesabına yerinə yetirilir.

4.4. Xüsusi fiziki hazırlığın tərkib hissəsi gimnastika, yüngül atletika və əlbəyaxa döyüşdən ibarətdir.

4.5. Xüsusi fizik hazırlıq dərslərində və normativlərin ödənilməsində iştirak edən əməkdaşlar aşağıda göstərilən tibbi-yaş qruplarına bölünürlər:

• I qrup qadın və kişilər - 30 yaşadək;
• II qrup qadın və kişilər - 31-36 yaşadək;
• III qrup qadın və kişilər - 37-42 yaşadək;
• IV qrup qadın və kişilər - 43-49 yaşadək;
• V qrup kişilər - 50 yaş və yuxarı

• təlim proqramlarının mövzularının hazırlanması;
• təlim toplanışlarının plan cədvəlinin tərtib edilməsi;
• baxış müsabiqələrinin əsasnaməsinin hazırlanması;
• xidməti-tətbiqi idman tədbirlərinin əsasnaməsinin hazırlanması;
• metodiki tövsiyyələr, arayışlar, əyani vəsaitlərin hazırlanması;

Bundan başqa gömrük orqanları və təşkilatlarında fiziki hazırlıq üzrə aşağıda göstərilən sənədlər olmalıdır:

• fiziki hazırlıq dərslərinin təşkili və keçirilməsi barədə əmr;
• fiziki hazırlıq normativlərinin qəbulu üzrə komissiyanın yaradılması barədə əmr;
• tibbi yaş qrupu siyahısı;
• dərslərin illik saatlar bölgüsü,
• aylıq dərs cədvəlləri;
• mövzular planı, dərs icmalları;
• xidməti idman tədbirlərinin təqvim planı;
• iş planı;
• təlim toplanışlarının cədvəli;
• yarış protokolları;
• normativlərin (məqbulların) qəbulu cədvəlləri;
• fiziki hazırlıq üzrə illik yekun cədvəlləri;
• təlim ilinin başa çatması ilə əlaqədar yekun arayış və əmr, illik hesabat;
• dərsə davamiyyət jurnalları;
• təlim toplanışlarında iştirak edən əməkdaşların, dərəcəli idmançıların, yarışların uçotu;
• fiziki hazırlığın qeydiyyat vərəqələri.

• fiziki hazırlıq haqqında ümumi məlumat. Gömrük orqanları və təşkilatlarında fiziki hazırlığın məqsəd və vəzifələri, əhəmiyyəti, tərkib hissələri. «Gömrükçü» İSM-in yaranması, tarixi, inkişafı. Dərslərin təşkili və keçirilmə metodikası, məqbulların qəbul edilməsi qaydaları;
• silahsız özünümüdafiə və əlbəyaxa döyüşün yaranması, inkişafı, əhəmiyyəti, idman nailiyyətləri. Fiziki qüvvənin tətbiq edilməsinin hüquqi bazası, məqbulların qəbulu işinin təşkili;
• fiziki hazırlıq dərslərinə tibbi tələbat. Zədələr, onların profilaktikası. İlkin tibbi yardım, şəxsi gigiyena və özünənəzarət qaydaları.

• adi yeriş, pəncələrin üstündə, dabanda, pəncənin içəri və yan tərəfi üstündə, yarımoturaq vəziyyətdə və dizlərin yuxarı qaldırılması ilə yeriş;
• adi, dabanları arxaya atmaqla, ayaqların çarpaz hərəkətləri ilə, dönmələrlə, dayanmaqla, tullanmaqla maneələri dəf etməklə qaçış.

10.6. Ümumi inkişafetdirici hərəkətlər:

• çiyin və əl-qol əzələləri üçün hərəkətlər, qolların yuxarı, yana, arxaya ardıcıl qaldırılması, ağacla, ağırlıq daşları ilə, içərisi ağırlıqla doldurulmuş toplarla hərəkətlər, əllərin üzərində qalxıb-enmə, bədəni, boyunu, gövdəni fırlama hərəkətləri;
• yıxılmalar, irəli-arxaya diyirlənmələr, gimnastika divarları və pillələrində hərəkətlər.

10.7. Gimnastika dərslərinin mövzuları:

• sıra hərəkətləri (yerişlər, dönmələr);
• dönmələrlə yerişlər;
• qaçış növləri;
• ümumi inkişaf hərəkətləri (qollar, çiyin, bədən, gövdə, boyun, ayaq üçün hərəkətlər);
• turnikdə hərəkətlər (dartınma, qalxıb-aşma, ayaqların bucaq altında qaldırılması, saxlanması);
• döşəkdə (yerdə) hərəkətlər, bədənin qollar üzərində qaldırılıb-endirilməsi;
• irəli və arxaya diyirlənmələr;
• əllərin üstündə bədənin qaldırılıb-endirilməsi;
• idman keçisindən tullanma;
• kəndirlə yuxarı dırmanma; -paralel qollarla hərəkətlər;

• 100 metr məsafəyə qaçış;
• 4x25 metr məsafəyə təkrar qaçış;
• 1 km məsafəyə kross;
• uzununa tullanma (yerindən, qaça-qaça);
• hündürlüyə tullanma;
• idman yerişi.

• ayaq zərbələri-ayaq pəncəsi (dabanla) irəli, ayağın tini;
• qolun kürək arxasına bükülməklə tərksilah etmə, yaxalama və müşayiət etmə üsulları:
• «arxadan yaxınlaşarkən»;
• irəlidən hücum edərkən «sürətli dartma» yolu ilə;
• irəlidən hücum edərkən «qolun altından fırlanma» yolu ilə;
• əlini cibinə atarkən «qıfılbənd» üsulu ilə;
• biləyin «qollararası» burulması;
• biləyin «xaricə» burulması;
• biləyin «daxilə» burulması;
• silaha (bıçaq, tapança) qarşı özünümüdafiə üsulları;
• bıçaqla yandan başa vurulan zərbədən müdafiə;
• bıçaqla aşağıdan bədənə vurulan zərbədən müdafiə;
• bıçaqla öndən vurulan «deşici» zərbədən müdafiə;
• bıçaqla irəlidən «kəsici» (soldan-sağa, sağdan-sola) hücumdan müdafiə;
• tapança ilə irəlidən, arxadan, yandan tuşlanmış təhlükə zamanı tərksilah etmə üsulları;
• boğucu fəndlər və tutmalardan azadolma üsulları:
• yandan, arxadan:
• öndən tutarkən, boğulmalardan, qollardan, bədəndən tutma zamanı azadolma üsulları;

ə) badalaq və tullamalar:

• ayaqlardan, öndən, arxadan tutub yıxma;
• çiyindən atma;
• başı üstündə yıxılaraq aşırıb-tullama;
• arxadan, öndən, yandan badalaqlar;

f) müdafiələr:

• yuxarıdan başa vurulan zərbədən müdafiə;
• yandan başa və bədənə vurulan zərbədən müdafiə;
• sinəyə vurulan zərbədən müdafiə;
• aşağıdan bədənə vurulan zərbədən müdafiə;

q) yaxalanmış şəxslərin üzərinə baxış üsulları:

• divar yanında ayaq üstə, dizi üstə, uzadılmış halda;
• ğ) iplə, qayışla qolları, ayaqları bağlama üsulları;
• h) yıxılarkən özünümüdafiə üsulları;
• yoldaşa kömək və onu daşıma üsulları.

12.4. Özünümüdafiə fənnindən dərslər əməliyyat xidməti əməkdaşlarına xüsusi proqram üzrə keçirilir.

• fiziki hazırlıq işinin təşkili və keçirilməsi;
• fiziki hazırlıq dərslərinə şəxsi heyətin davamiyyəti və dərslərin keyfiyyətinə nəzarət;
• şəxsi heyətin hazırlıq səviyyəsinə nəzarət;
• şəxsi heyətdən ilin sonunda və məharət dərəcələri verilərkən məqbulların qəbul edilməsi;
• təlim ilinə yekun vurulması.

• Xidməti-tətbiq idman növləri üzrə tədbirlərin keçirilməsi üçün orqan və təşkilatlar DGK-nin təqvim planını nəzərə almaqla özlərinin daxili yarışlarının təqvim-planını və əsasnaməsini tərtib edirlər. Yarışların təşkili və keçirilməsi üçün verilən müvafiq əmrdə hakimlər heyətinin təsdiqi, həkim nəzarəti və digər təşkilati-təminat məsələləri öz əksini tapmalıdır. Yarışlar başa çatdıqdan sonra yarışın hesabat sənədləri rəhbərliyə təqdim edilir və tədbirin yekunu haqda müvafiq əmr verilir.
• Gömrük orqanları və təşkilatları DGK-nin yarışlarında iştirak etməyə gələrkən daxili yarışların hesabatını təqdim edirlər.
• Gömrük orqanları və təşkilatlarına tətbiqi-xidməti idman növlərini inkişaf etdirmək məqsədilə idman bölmələri yaradılmalı, bölmələrdə təlim-məşq dərslərinin keçirilməsi üçün səriştəsi olan fiziki hazırlıq üzrə müvəkkillərə və digər aidiyyəti olan təşkilatlardan dəvət edilmiş mütəxəssislərə icazə verilir.

• Hər bir əməliyyat xidməti əməkdaşı 2 ildən bir bu növ toplanışlarda təlim keçir.

• Normativlər şəxsi heyətin bütün yaş qruplarına aiddir. Fiziki hazırlıq üzrə orqan və şəxsi heyətin hazırlıq səviyyəsi yoxlanılarkən normativlərin və hərəkətlərin seçilməsi yoxlamanı aparan məsul şəxs tərəfindən müəyyən edilir.

• müdavimlərə yüksək idarə və xidməti vəzifə borcuna sədaqət keyfiyyətlərinin aşılanması;
• bədən tərbiyəsi və idmanla məşğul olmağın vacibliyinin tərbiyə edilməsi;
• bütün tədris prosesində yüksək iş qabiliyyətinin saxlanması, orqanizmin hərtərəfli, harmonik formalaşması, sağlamlığın möhkəmləndirilməsi və inkişafı;
• gömrük orqanları və təşkilatlarında fiziki hazırlıq üzrə təlimatçı kimi nəzəri və praktiki biliklərə yiyələnməsi.

DGK Tədris Mərkəzində fiziki hazırlıq işi fiziki hazırlıq üzrə müəllimlər tərəfindən aparılır.

Fiziki hazırlıq üzrə müəllimlərə aşağıdakı vəzifələr həvalə olunur:

• daimi heyətlə (müəllim və digər xidmət sahələrinin əməkdaşları) fiziki hazırlıq dərslərinin təşkili və keçirilməsi, fiziki hazırlıq üzrə normativlərin qəbulu;
• müdavimlərlə fiziki hazırlıq üzrə nəzəri və praktiki dərslərin keçirilməsi, müstəqil məşqlərə nəzarət və metodiki köməklik, fiziki hazırlıq üzrə məqbulların qəbulu;
• müdavimlərə fiziki hazırlıq və xidməti-tətbiqi növləri üzrə metodiki-praktiki bilik və bacarığın aşılanması;
• təlim-tədris prosesi başa çatdıqdan sonra fiziki hazırlıq üzrə imtahan və məqbulların qəbulu işinin təşkili.

Təlim dərsləri Tədris Mərkəzinin planına uyğun olaraq 140 saatdan az olmamaq şərtilə aparılır.

Fiziki hazırlıq dərsləri həm daimi (müəllim), həm də dəyişkən (müdavimlər) heyətlə gömrük orqanlarının sıravi və rəis heyəti üçün nəzərdə tutulan fiziki hazırlıq üzrə təlimat əsasında keçirilir.

Fiziki hazırlıq üzrə daimi heyətdən məqbullar (bütün tibbi yaş qrupu üçün) 1 və 2 saylı normativlər cədvəli əsasında qəbul edilir.

Müdavimlərdən fiziki hazırlıq üzrə kursun axırında məqbullar və imtahan qəbul edilir.

• təlim dövründə;
• cari və yekun yoxlamaları zamanı;
• tədris ilinin sonunda (Tədris Mərkəzində);
• gömrük orqanları və təşkilatlarının fəaliyyətinin kompleks yoxlanılması zamanı.

Yoxlama zamanı qiymətləndirilir:

• gömrük orqanları və təşkilatları sıravi və rəis heyətinin xüsusi fiziki və əlbəyaxa döyüş üzrə hazırlığı;
• Tədris Mərkəzi daimi heyəti və müdavimlərinin xüsusi fiziki və əlbəyaxa döyüş üzrə hazırlığı;
• gömrük orqanları və təşkilatlarının ümumi hazırlığı;
• uçot, planlaşdırma və hesabat sənədlərinin vəziyyəti;
• praktiki dərslərin metodiki səviyyəsi.

Orqan yoxlanarkən şəxsi heyətin 50%-i, Tədris Mərkəzinin müdavimlərinin 30%-i, daimi heyətin 50%-i normativlərin ödənilməsinə cəlb olunur. Yoxlama 2 gün müddətində keçirilir və rəis heyətinin hazırlıq səviyyəsi qiymətləndirilir.

Yoxlama xüsusi fiziki hazırlığın 3 bölməsi, eləcə də əlbəyaxa döyüş üzrə real şərait, hava və iqlim nəzərə alınmaqla aparılır. Yoxlama zamanı praktiki hərəkətlər əsas normativlər üzrə, iqlim şəraiti imkan vermədikdə isə (qış fəslində) köməkçi normativlər üzrə qəbul edilir.

Hər bir hərəkət üçün qiymət bu Təlimatda nəzərdə tutulan normativlər cədvəli üzrə çıxarılır.

Silahsız özünümüdafiə üzrə yoxlama proqram həcmində keçirilir və 5 tapşırıq-sualdan ibarət olur (zərbələr, müdafiələr, qolun kürəkarxasına bükülməsilə müşayiət etmə, silaha qarşı özünümüdafiə və tərksilah etmə, tutma və boğma fəndlərindən azad olma, axtarış üsulları, yoldaşa kömək və s.). -Qiymətlər yerinə yetirilən sual-tapşırıqların sayına görə aşağıdakı qaydada təyin edilir:

• «əla» - əgər 5 sual səhvsiz yerinə yetirilərsə;
• «yaxşı» - hərəkətlər ardıcıl, səlist, lakin sürətsiz və ya bir səhv olarsa;
• «kafi» - əgər hərəkətlər sürətsiz və ardıcıllıq pozulmaqla yerinə yetirilərsə, yaxud iki kobud səhv buraxılarsa;
• «qeyri-kafi» - əgər hərəkətlər yerinə yetirilməyibsə və ya texniki cəhətdən düzgün deyildirsə və yaxud 2-dən çox kobud səhv buraxılmışsa.

Səhvlər kriteriyasına aiddir-müdafiə və əks zərbənin olmaması, müvazinətin itirilməsi, qolun kürək arxasına bükülmə üsullarının və s. tətbiq edilməməsi, yaxud üç hərəkəti bilmədikdə.

Hər bir əməkdaşın xüsusi fiziki hazırlıq üzrə fərdi qiyməti onun yerinə yetirdiyi normativlərə görə qiymətlərinin məcmusundan ibarətdir və aşağıdakı qaydada müəyyən edilir:

• «əla» - əgər qiymətlərin üçü də «əla» olarsa;
• əgər iki «əla», bir «yaxşı» olarsa;
• «yaxşı» - əgər hər üç qiymət «yaxşı» olarsa;
• əgər bir «əla», iki «yaxşı» olarsa;
• əgər bir «əla», bir «yaxşı», bir «kafi» olarsa;
• «kafi» - əgər bir «yaxşı», iki «kafi» olarsa;
• əgər bir «əla», iki «kafi» olarsa;
• əgər hər üçü «kafi» olarsa;
• əgər iki «əla», bir «qeyri-kafi» olarsa;
• «qeyri-kafi» - əgər bir «qeyri-kafi» varsa (iki fəndən «əla» qiyməti istisna olmaqla).

Orqana ümumi qiymət, yoxlamada iştirak edən şəxsi heyətin fərdi qiymətləri əsasında aşağıdakı qaydada müəyyən edilir:

• «əla» - əgər 90% müsbət qiymət və yoxlananların 50%-nin qiyməti «əla» olarsa;
• «yaxşı» - əgər 80% müsbət qiymət və yoxlananların 50%-nin qiyməti «əla» və «yaxşı» olarsa;
• «kafi» - əgər 70% müsbət qiymət olarsa.

Baş idarə və idarələr yoxlanılarkən ümumi qiymət aşağıdakı qaydada müəyyən edilir:

• «əla» - əgər yoxlamada iştirak edən orqanların 90%-i müsbət qiymət alarsa, bunların da 50%-nin qiyməti «əla» olarsa;
• «yaxşı» - əgər 80% müsbət qiymət, onların da 50%-nin qiyməti «yaxşı» və «əla» olarsa;
• «kafi» - «qeyri-kafi» qiymət alan orqanların sayı 1-dən çox olmazsa.

Gömrük orqanları və təşkilatları yoxlanılarkən sıravi və rəis heyəti birgə və ayrı-ayrılıqda yoxlanıla bilər.

Əməkdaşların əlbəyaxa döyüş və fiziki hazırlıq üzrə ayrı-ayrılıqda qiyməti çıxarılır və toplanaraq orta nəticə -yekun (ümumi) qiymət hesab edilir.

Yoxlama keçirilərkən ümumi yekun qiymətinin çıxarılmasında sənədləşdirmə işlərinin vəziyyəti və nizam-intizam məsələləri nəzərə alınır.