10 avqust 1999-cu il

Gömrük ekspertizası işini inkişaf etdirmək məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Gömrük Məcəlləsinin 9-cu maddəsinə əsasən əmr edirəm:

1. Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin Mərkəzi Laboratoriyası haqqında Əsasnamə təsdiq olunsun (əlavə olunur).

2. Respublika Dövlət Gömrük Komitəsinin Mərkəzi Laboratoriyasında analizlərin aparılmasına, təhlükəsizlik texnikasına riayət olunmasına, müvafiq cihaz və avadanlıqların istismarına dair təlimat təsdiq olunsun (əlavə olunur).

3. Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsi laboratoriyalarında gömrük ekspertizalarının təşkili haqqında təlimat təsdiq olunsun (əlavə olunur).

4. Azərbaycan Respublikasının gömrük sərhədindən keçirilən mallardan Azərbaycan Respublikası gömrük orqanları tərəfindən nümunə və ya prob götürülməsinin qaydaları haqqında Əsasnamə təsdiq edilsin (Əlavə olunur).

5. İşlər İdarəsi (R.Zalov) Əmrin 3, 4-cü bəndlərində adı çəkilən təlimat və Əsasnamə Gömrük orqanları sistemi üçün ümumi xarakterli olduğu üçün, onların yerli gömrük orqanlarına çatdırılmasını təmin etsin.

6. Təlimat və Əsasnamələrin tələbləri və müddəalarının icrası ilə əlaqədar əməli-metodiki köməklik göstərilməsi Gömrük Nəzarətinin Təşkili Baş İdarəsinə (Ş.Bağırova) və Mərkəzi Laboratoriyaya (T.İbrahimova) tapşırılsın.

Komitənin sədri

K.F.HEYDƏROV.

Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsi sədrinin
10 avqust 1999-cu il tarixli, 052 saylı əmri ilə
təsdiq olunmuşdur.

• Azərbaycan Respublikası gömrük sərhədindən keçirilən mallara gömrük nəzarəti və onların gömrük rəsmiləşdirilməsi, habelə onlardan gömrük rüsum və vergilərinin düzgün tutulması üçün;
• gömrük qaydalarının pozulması haqqında işin icraatı zamanı ekspertiza keçirilməsi üçün;
• istehlakçıların mənafeyinin qorunmasını təmin etmək üçün.

1.3. Mal nümunəsi ifadəsi struktur, tərkib və xassələri baxımından bütün məhsul seriyasının (partiyasının) eyni olan məhsul vahidi, habelə tərkib və xassələri baxımından bütün tədqiqat (ekspertiza) obyektinin eyni, zəruri optimal hissəsi deməkdir.

1.4. Nümunələrin götürülməsi, hazırlanması və tədqiqat (ekspertiza) metodikası, habelə tədqiqatı (ekspertizanı) təyin etmək qaydası, tədqiqatdan (ekspertizadan) sonra qalan nümunələrin qablaşdırılması, daşınması, saxlanması, qeydə alınması (uçotu) və taleyi bu Əsasnamə ilə müəyyən edilir.

1.5. Mallardan nümunələrin götürülməsi gömrük məcəlləsinə müvafiq normalar, təsdiq edilmiş normativ sənədlər (DÜİST, SST, TŞ və s.) beynəlxalq təcrübədə qəbul olunmuş standartlar, təlimatlar əsasında aparılır.

• bu Qaydanın 2-ci bəndində göstərilən məqsədlər üçün öz təşəbbüsü və ya mallara dair səlahiyyətli şəxslərin təşəbbüsü ilə Azərbaycan Respublikası gömrük orqanlarının müvafiq icazəsi əsasında Azərbaycan Respublikası gömrük sərhədində nəzarət funksiyalarını yerinə yetirən digər dövlət orqanları tərəfindən;
• Azərbaycan Respublikası gömrük orqanlarının icazəsi ilə bilavasitə mallara dair səlahiyyətli şəxslər və onların nümayəndələri tərəfindən.

2.2. Mallardan nümunə və ya prob gömrük orqanlarının təşəbbüsü ilə götürüldüyü təqdirdə gömrük orqanının müvafiq vəzifəli şəxsi nümunə və ya prob kimi istifadə üçün götürüləcək malın miqdarını göstərməklə mallardan nümunə və ya prob götürmə vaxtı və qaydası (üsulu) barədə mallara dair səlahiyyətli şəxsə (mal sahibinə və ya mal daşıyıcısına) xəbər verməlidir.

Analitik, nəzarət və etalon nümunə və ya probların hazırlanması və nəzarət yoxlamaları aparılması nəzərə alınmaqla götürülən nümunə və ya probun miqdarı analiz üçün kifayət edəcək miqdarda olmaqla malın optimal miqdarına görə müəyyən edilir.

Nümunə və ya problar mala dair səlahiyyətli olan şəxs və hal şahidlərinin, zəruri hallarda isə uyğun mütəxəssisin, o cümlədən Mərkəzi Laboratoriya əməkdaşının iştirakı ilə gömrük orqanının vəzifəli şəxsi tərəfindən götürülür.

Mala dair səlahiyyətli olan şəxs nümunə və ya probun götürülməsində gömrük orqanları əməkdaşlarına yardım edir, malların açılması, çəkilməsi, ölçülməsi və bütün digər texnoloji əməliyyatların aparılması ilə əlaqədar xərcləri çəkir.

Maldan nümunə və ya prob götürülməsi aktla (əlavə forma № 1) rəsmiləşdirilir. Aktın surəti və ya ikinci nüsxəsi tələb olunan halda mala dair səlahiyyətli şəxsə verilir.

Mala dair səlahiyyəti olan şəxs və ya onun nümayəndəsi olmadıqda, habelə onlar nümunə və ya prob götürülməsi üçün gömrük orqanları əməkdaşlarına yardım etməkdən imtina etdikdə gömrük orqanları nümunə və ya prob götürülməsini on günə qədər müddətə təxirə sala bilər.

Təxirəsalma imkansız olduğu hallarda, habelə mala dair səlahiyyətli şəxs və ya onun nümayəndəsi müəyyən olunmuş vaxtda gəlmədikdə gömrük orqanları, tələb olunduqda kino və video aparatlardan istifadə etməklə, şahidlərin iştirakı ilə mallardan nümunə və ya prob götürə bilərlər. Bu qayda ilə nümunə və ya prob götürülməsi mala dair səlahiyyətli şəxs və ya onun nümayəndəsinin iştirakı ilə nümunə və ya prob götürüldüyü hallardakı kimi eyni hüquqi statusa malik olur və eyni hüquqi nəticə vermə imkanı yaradır.

2.3. Azərbaycan Respublikasının gömrük sərhədində nəzarət funksiyasını yerinə yetirən Azərbaycan Respublikasının digər dövlət orqanları tərəfindən mallardan nümunə və ya prob götürülməsi Azərbaycan Respublikasının müvafiq gömrük orqanlarının icazəsi ilə gömrük orqanlarının vəzifəli şəxslərinin və mala dair səlahiyyətli şəxs və ya onun nümayəndəsinin iştirakı ilə həyata keçirilir.

Nəzarət funksiyasını yerinə yetirən digər dövlət orqanları nəzarət üçün mallardan nümunə və ya prob götürdükdə Azərbaycan Respublikası gömrük orqanlarına aşağıdakılar göstərilməklə yazılı müraciət etməlidirlər:

• dövlət orqanının adı və ünvanı, müraciəti imzalayan şəxsin soyadı, adı, atasının adı və vəzifəsi;
• mallardan nümunə və ya prob götürülməsi üçün əsas;
• malın olduğu yer;
• mal haqqında, o cümlədən malın müşayiət sənədlərində göstərilən məlumatlar;
• mallardan nümunə və ya prob götürülməsi üçün lazım olan digər məlumatlar;
• mallardan götürülən nümunə və ya problar tədqiq edildikdən sonra alınan nəticələrin aidiyyatı gömrük orqanına təqdim ediləcəyi barədə öhdəlik.

Azərbaycan Respublikası gömrük sərhədində nəzarət funksiyasını yerinə yetirən Azərbaycan Respublikası digər dövlət orqanlarının vəzifəli şəxsləri tərəfindən mallardan nümunə və ya prob götürülməsi barədə tərtib edilən aktın bir nüsxəsi aidiyyatı gömrük orqanına göndərilir.

Mallardan nümunə və ya prob götürülərkən çəkilən bütün xərclər, habelə malların təsadüfən məhv və ya xarab olması nəticəsində ödənilməli olan digər xərclər nümunə və ya prob götürən dövlət orqanı tərəfindən ödənilir.

2.4. Mallar barədə səlahiyyətli şəxsin ərizəsinə əsasən Azərbaycan Respublikası gömrük orqanları tərəfindən gömrük rəsmiləşdirilməsi məqsədi üçün mallardan nümunə və ya prob o vaxt götürülə bilər ki, bu əməliyyat zəruriyyətindən yaransın və malların buraxılmasının əsassız olaraq ləngidilməsi ilə əlaqədar olmasın.

Bu halda nümunə və ya prob götürülməsində əlaqədar təşkilatın nümayəndəsi iştirak etməlidir. Bu barədə verilən ərizədə aşağıdakı məlumatlar göstərilməlidir:

• ərizə verən təşkilatın adı və ünvanı;
• ərizə verən şəxsin soyadı, adı, atasının adı və ünvanı;
• malın olduğu yer;
• maldan nümunə və ya prob götürülməsi üçün əsas;
• mal və müşayiət sənədləri haqqında məlumat;
• mallardan nümunə və ya prob götürülməsi üçün lazım olan digər məlumatlar;
• götürülən nümunə və ya prob tədqiq edildikdən sonra nəticələrin aidiyyatı gömrük orqanına təqdim ediləcəyi haqqında öhdəlik.

Mallardan nümunə və ya prob götürülməsi aktla (əlavə: forma №1) rəsmiləşdirilir.

Mallara dair səlahiyyətli şəxs və ya onun nümayəndəsi nümunə və ya prob götürülməsi, onların saxlanması və daşınması ilə əlaqədar bütün xərcləri ödəyir (nümunə və ya probun ekspertizadan keçirilməsi gömrük orqanları tərəfindən təyin edildikdə həmin xərcləri həmin gömrük orqanı ödəyir).

2.5. Gömrük orqanlarının vəzifəli şəxsləri tərəfindən götürülən nümunə və ya problar onların götürülməsində iştirak edən şəxslər tərəfindən imzalanmış etiketlə (əlavə: forma №2) təminata alınır.

2.6. Mal barədə səlahiyyətli şəxs və ya onun nümayəndəsi tərəfindən mallardan nümunə və ya prob yalnız müvafiq gömrük orqanı nümayəndəsinin iştirakı ilə bu Əsasnamənin 2.4 bəndində göstərilən qayda və şərtlərlə götürülə bilər. Nümunələr götürülərkən tərtib edilən aktın bir nüsxəsi dərhal, nümunə və ya prob tədqiq olunduqdan sonra isə nəticələr müvafiq gömrük orqanına təqdim edilməlidir.

Bu halda nümunələrin götürülməsi barədə akt forması və etiketlə təminata alınma qaydası mallara dair səlahiyyətli şəxs və ya onun nümayəndəsi tərəfindən müvafiq gömrük orqanı ilə qabaqcadan razılaşdırılır.

2.7. Azərbaycan Respublikası gömrük sərhədində nəzarət funksiyasını yerinə yetirən Azərbaycan Respublikasının digər dövlət orqanları, habelə mallara dair səlahiyyətli şəxslər və ya onların nümayəndələri bu Əsasnamənin 2.4, 2.5, 2.6 bəndlərində nəzərdə tutulan hallarda nümunə və ya prob götürülməsi əməliyyatı zamanı gömrük laboratoriyası mütəxəssislərinin xidmətlərindən istifadə edə bilərlər. Razılaşma və müqavilə əsasında görüləcək belə işlər üçün müraciət edən digər dövlət orqanları və ya şəxslər Mərkəzi laboratoriyaya qüvvədə olan qanunlar və ya Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsi tərəfindən müəyyən edilmiş qiymətlərə uyğun haqq ödəməlidirlər. Bundan əlavə, Mərkəzi laboratoriyaya bu əməliyyatla əlaqədar olaraq çəkdiyi digər xərclər də ödənilməlidir.

Mallardan nümunə və ya prob gömrük orqanlarının təşəbbüsü ilə götürüldükdə Mərkəzi laboratoriyanın əməkdaşları təmənnasız iştirak edirlər.

2.8. Mallardan nümunə və ya prob gömrük orqanlarının vəzifəli şəxsləri tərəfindən götürüldükdə texniki təhlükəsizlik qaydalarına riayət edilməsində həmin gömrük orqanının rəisi məsuliyyət daşıyır.

Əlavə 1

Əlavə № 2

Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsi sədrinin
10 avqust 1999-cu il tarixli, 052 saylı əmri ilə
təsdiq olunmuşdur.

• Xarici iqtisadi fəaliyyətin Mal Nomenklaturasına uyğun malın kodunun təyini;
• malın mənşə ölkəsinin təyini;
• malın gömrük dəyərinin təyini;
• malların, o cümlədən emal əməliyyatından sonra, identifləşdirilməsi (eyniləşdirilməsi);
• malların tərkibinin, fiziki və kimyəvi strukturunun təyini;
• malların çeşidi, sortu və növünün təyini;
• malların istehsal texnologiyasının təyini;
• malların istehsal olunduğu xammal mənbələrinin təyini;
• xammalın və digər malların emalı zamanı məhsul çıxımı normalarının (hasilat miqdarının) təyini;
• malların narkotik, güclü təsirə malik zəhərli, zəhərləyici maddələr qrupuna mənsubiyyətinin təyini;
• malların ekoloji və istismar təhlükəsizliyinin təyini;
• malların Azərbaycan Respublikasının və xarici ölkə xalqlarının bədii, tarixi və arxeoloji varidatına mənsubiyyətinin təyini;
• xüsusi tədqiqat metodu və bilik tələb edən digər məsələlərin həlli.

Bununla əlaqədar gömrük laboratoriyaları aşağıdakı növ gömrük ekspertizaları aparır:

• sinifləşdirmə;
• materialşünaslıq;
• identifləşdirmə (eyniləşdirmə);
• kimyəvi;
• sortlaşdırma və çeşidləmə;
• texnoloji;
• əmtəəşünaslıq;
• incəsənətşünaslıq və s.

1.3. Gömrük laboratoriyalarında gömrük ekspertizaları gömrük orqanlarının və ya Azərbaycan Respublikasının digər hüquq-mühafizə orqanlarının qərarı ilə gömrük qaydalarının pozulması işləri, arbitraj məhkəmələrində mübahisəli məsələlərin həlli, cinayət və mülki işlər üzrə, habelə Azərbaycan Respublikası gömrük orqanları tərəfindən gömrük rəsmiləşdirilməsi və gömrük nəzarəti zamanı, həmçinin digər dövlət orqanlarının, müəssisə, təşkilat, sahibkar və vətəndaşların müraciəti ilə əlaqədar aparıla bilər.

1.4. Azərbaycan Respublikası gömrük orqanlarının tapşırığı ilə aparılan ekspertizalar pulsuz, Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsi tərəfindən ayrılan vəsait hesabına həyata keçirilir. Digər hüquq-mühafizə orqanlarının qərarına, dövlət orqanlarının, müəssisə, təşkilat, sahibkar və vətəndaşların müraciətlərinə əsasən aparılan gömrük ekspertizasının haqqı həmin şəxslər tərəfindən ödənilir.

1.5. Gömrük ekspertizaları gömrük ekspertizası sahəsində müvafiq hazırlıq keçmiş və attestasiya nəticələrinə görə gömrük ekspertizası aparmağa səlahiyyəti olan ali və ya orta ixtisas təhsilli laboratoriya əməkdaşları (ekspertləri) tərəfindən aparıla bilər.

Attestasiya qaydaları və intizam məsuliyyəti laboratoriya əməkdaşlarının attestasiyası haqqında Təlimatla müəyyən olunur.

Mütəxəssislərin seçilməsi, onların tərkibinin təsdiqi və fəaliyyət qaydası Mərkəzi laboratoriya rəisi tərəfindən həyata keçirilir.

Mərkəzi laboratoriyanın rəisi öz peşə yönümünə müvafiq olaraq ekspert kimi çıxış edə bilər.

Gömrük laboratoriyalarında gömrük ekspertizalarını laboratoriyanın ştat üzrə əməkdaşları olmayan mütəxəssisləri də apara bilər.

Belə mütəxəssislərin seçilməsi, say tərkibinin təsdiqi və onların fəaliyyəti Mərkəzi laboratoriya rəisi tərəfindən həyata keçirilir.

Ştatdan kənar əməkdaşların ekspert kimi fəaliyyəti bu Əsasnamə ilə müəyyən olunur.

Belə mütəxəssislər laboratoriyanın ştatlı əməkdaşları kimi analoji ekspertizaların aparılması zamanı ekspert kimi öhdəliyini yerinə yetirmələrinə görə mükafatlandırma və ekspertizanın aparılması üçün tələb olunan xərcləri həmin qayda və həmin miqdarda alma hüququna malikdir.

1.6. Gömrük ekspertizaları, bir qayda olaraq, Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsi laboratoriyalarında aparılır.

Bəzi hallarda laboratoriya və digər orqanların icazəsi ilə gömrük ekspertizaları başqa orqanların bu tipli laboratoriyalarında aparıla bilər.

Malların ayrılıqda tədqiqatı sahəsində lazımi rəy almaq üçün Mərkəzi laboratoriya (onun struktur vahidinin) rəhbərliyinin icazəsi ilə laboratoriyanın ekspertləri həmin tədqiqatları digər ekspertiza, sahə və elmi müəssisə laboratoriyalarında apara bilər.

1.7. Ekspertizanın aparılması qaydasını pozan, ekspert öhdəliklərinə məsuliyyətsiz yanaşan və cinayət məsuliyyətinə cəlbolunmayan gömrük laboratoriyası əməkdaşları intizam məsuliyyətinə cəlb oluna bilərlər.

1.8. Gömrük ekspertizasının əsas obyekti gömrük sərhədindən keçirilən mallar, habelə bu mallar haqqında gömrük və digər sənədlərdə olan məlumatlardır.

Ekspert tədqiqatları prosesində başlanğıc material kimi gömrük qaydalarının pozulmasında şübhəli olan və bu qaydanı pozan şəxslərin və şahidlərin izahat və göstərişlərindən, cinayət işləri üzrə şübhəli və müqəssir olanların məlumatlarından və bu iş üzrə digər materiallardan, sənədlərin təftiş aktlarındakı faktlardan, habelə mütəxəssis-ekspertlərin rəylərindən istifadə etmək olar.

1.9. Mərkəzi laboratoriya, bir qayda olaraq, mürəkkəb gömrük ekspertizaları, habelə Azərbaycan Respublikası gömrük və digər hüquq-mühafizə orqanlarının vəzifəli şəxslərinin digər laboratoriyalarının ekspertlərinin verdiyi rəyin düzgünlüyünə və əsaslandırılmasına şübhəsi olduqda təkrar ekspertizaları aparır.

1.10. Gömrük Komitəsinin bölgə laboratoriyaları onlar tərəfindən aparılan ekspertizaların uçotunu aparır və Mərkəzi laboratoriyaya aylıq və illik hesabat verir.

• Azərbaycan Respublikası gömrük, inzibati, cinayət-prosessual, mülki-prosessual və iqtisad məhkəməsi qanunlarının tələblərinə müvafiq olaraq öz xüsusi bilik dairəsindən istifadə etməklə qoyulmuş məsələyə dair ekspert tədqiqatı nəticələrinə görə tam, hərtərəfli və obyektiv rəy vermək (o, verdiyi rəyə görə şəxsi məsuliyyət daşıyır);
• əlavə məlumat tələb olunmadan qoyulmuş sualların müəyyən hissəsinə cavab vermək və həlli mümkün olmayan sualların səbəbləri haqqında rəydə məlumat verməklə ekspertizaya təqdim olunan malların, nümunələrin və digər materialların tədqiqini aparmaq;
• gömrük qaydalarının pozulmasına dair işə baxan və ya təhqiqat aparan şəxsin verilmiş rəyin izah olunmasında və ya ona əlavələr edilməsinə dair sorğusunda iştirak etmək;
• qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş əsas olduqda bu cür iştirakı özbaşına rədd etmək;
• ekspertizanı təyin etmiş şəxsin icazəsi olmadan gömrük qaydalarının pozulmasına və ya ilkin təhqiqat işlərinə dair məlumatları yaymaq;
• tədqiqat üçün alınmış materialların qorunmasını təmin etmək;
• xüsusi ekspert təfəkkürünün istifadəsinə dair lazımi məlumatlar olduqda ekspertizanı təyin edən şəxsin tapşırığı və ya öz şəxsi təşəbbüsü ilə gömrük qaydalarının pozulmasına aid işlərin yekunlaşdırılması üçün şərait yaratmaq;
• tədqiqat işləri aparan zaman texniki təhlükəsizlik qaydalarına riayət etmək.

2.3. Ekspertin hüquqları:

• Gömrük ekspertizası əşyalarına aid olan materiallarla tanış olmaq, Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin digər orqanlarından ekspertizanı aparmaq üçün lazım olan normativ sənədləri tələb etmək;
• ekspertizanı təyin edən şəxsdən lazımi rəy vermək məqsədi ilə əlavə material, nümunə və mal çeşidlərini tələb etmək;
• gömrük qaydalarının pozulmasına dair işə baxan və ya təhqiqat aparan şəxsin icazəsi ilə sorğu və istintaqın aparılmasında iştirak etmək, gömrük ekspertizasının aparılmasına aid olan əşyalar barədə suallar vermək;
• iş üçün əhəmiyyətli olan, lakin onun öyrənilməsi üzrə ekspertiza təyinatında sual qoyulmayan şəraiti rəydə göstərmək;
• gömrük ekspertizasının predmetinə münasibətdə lazımi şəraiti tədqiq etmək məqsədi ilə müvəqqəti olaraq məhkəmə iclasında iştirak etməmək üçün özünün məhkəmə prosesində iştirak müddətinin azaldılması xahişi ilə məhkəməyə müraciət etmək;
• əgər ekspertin hüquqları və ya qanuni maraqları cinayət işləri üzrə təhqiqat aparan şəxs tərəfindən gömrük qaydalarının pozulması haqqında işə baxış və təhqiqat momentində pozularsa, qanuni şəkildə həmin şəxsin hərəkət və ya qərarına qarşı şikayət etmək;
• Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun olaraq xidməti iş zamanı öz öhdəliklərini yerinə yetirməsinə görə ekspert mükafatlanma hüququna malikdir.

2.4. Ekspertin aşağıdakılara hüququ yoxdur:

• laboratoriya rəhbərliyinin (struktur bölmənin) yazılı göstərişi olmadan ekspertiza tədqiqatına qəbul;
• ekspertizanın təyinatına dair göstəriş (qərar, təyinat) olmadan və tədqiqat obyektləri olmayan iş materiallarını, nümunə və çeşidləri, malları tədqiq etmək;
• qanuni şəkildə müəyyən olunmuş qaydada ona təqdim olunmamış məlumatları sərbəst toplamaq və həmin məlumatlardan istifadə etmək;
• şəxsin hərəkətlərinin hüquqi qiymətləndirilməsinə dair məsələləri, habelə onun səlahiyyətlərinə aid olmayan digər məsələləri həll etmək;
• özü xidmətdə olmuş müəssisələrin, təşkilatların, idarələrin sənədlərinin təhqiqi ilə əlaqədar onun işində ekspert kimi iştirak etmək, təftiş aparmaq, mallardan nümunə və ya prob götürmək, ekspertiza aparmaq, inventarlaşmada iştirak etmək (laboratoriya əməkdaşlarının bir mütəxəssis kimi cinayət işi ilə əlaqədar hərəkətlərin tədqiqində və ya gömrük qaydalarının pozulması üzrə işlərdə, habelə mallardan nümunə və ya prob götürülməsində bir mütəxəssis kimi iştirak etmək);
• ona həvalə olunmuş ekspertizaların aparılmasına digər şəxsləri cəlb etmək;
• bu Təlimatın 1.6 bəndində göstərilmiş hallar müstəsna olmaqla, ekspertizası aparılan malları, nümunə və ya probları, sənədləri, digər materialları xidməti iş yerində saxlamaq.

• ekspertizanın təyinatına dair qərar (tapşırıq, təyinat) (çox obyektli və çox epizodlu işlərin ekspertizası ayrı-ayrı obyekt və epizodlar, mal qrupları, şəxslər və s. üzrə təyin edilə bilər);
• mal, nümunə və ya prob və sənədlər (ekspertiza obyektləri);

Lazımi hallarda işə dair aşağıdakı digər materiallar da göndərilə bilər:

• sənədlərin təftiş aktı;
• sübut üçün işə əlavə olunmuş qeyri-rəsmi sənədlər;
• ekspert rəyləri (ekspertiza nəticələri);
• gömrük ekspertizası predmetinə aid olan və ona dair məlumatları özündə əks etdirən protokollar və digər sorğu materialları.

Ekspertizanın təyinatına dair qərarda (tapşırıq və ya təyinatda) aşağıdakılar göstərilməlidir:

• qərarın (tapşırığın və ya təyinatın) tərtib olunduğu yer, tarix;
• qərarı (tapşırıq və ya təyinatı) tərtib və ya təklif edən şəxsin soyadı və vəzifəsi;
• ekspertizanı təyin edən orqanın adı;
• ekspertiza təyin olunmuş gömrük qaydalarının pozulması haqqında cinayət və ya mülki işin saylı nömrələri;
• gömrük ekspertizanın təyini üçün əsas;
• ekspertizanın aparılması həvalə olunmuş laboratoriyanın adı (müxtəlif laboratoriyaların ekspertləri və ya digər müəssisələrin ştatlarında olan iki və ya daha çox ekspertlər tərəfindən ekspertizanın aparılması təyin olunarsa, bu halda qərar, tapşırıq və ya təyinatda ekspertlər komissiyasının fəaliyyətinin təşkili hansı ekspert təşkilatına həvalə olunduğu, ekspert tədqiqatı obyektlərinin və işə aid digər materialların hansı təşkilata göndərilməsi göstərilməlidir. Ekspertizaların təyinatına dair qərar (tapşırıq və ya təyinat) göstərilən halda bu təşkilatların hər birinə göndərilməlidir);
• ekspertizaya təqdim olunan obyektlər və digər materiallar qablaşdırılmalı, nömrələnməli və möhürlənməlidir.

Yuxarıda göstərilən materiallar üzrə əlavə və ya təkrar ekspertizalar təyin olunarsa, əvvəlki ekspertizaya dair bütün əlavələri ilə birlikdə rəy və ya rəy verməyə imkan olmadığına dair məlumat, habelə şəxsin sərəncamında olan əlavə materiallar təqdim olunmalıdır.

3.3. Ekspertizaya təqdim olunmuş materiallar prosessual qanunvericiliyin və bu Təlimatın tələblərinin pozulması ilə tərtib olunmuşdursa, laboratoriya və ya onun struktur bölməsinin rəisi bir gün müddətində ekspertizanı təyin edən şəxsə və ya gömrük orqanına məlumat verməlidir.

Ekspertizanı təyin edən şəxs çatışmazlıqların aradan qaldırılması üçün tədbir görməsə, laboratoriya və ya onun struktur bölməsinin rəisi bir aydan sonra təqdim olunan materialları qoyulmuş tapşırığı yerinə yetirmədən, ekspertin rəy vermə imkanının olmaması səbəbinə dair məlumatla birlikdə geri qaytarmaq hüququna malikdir. Çatışmazlıqları əlavə material olmadan aradan qaldırmaq mümkün olmadıqda, material həmin çatışmazlıqlar qeyd olunan xidməti məktubla birlikdə qaytarılır.

3.4. Laboratoriya rəisi ekspertizanı yüksək elmi-texniki səviyyədə və qanunvericiliyin, ekspert fəaliyyətini tənzimləyən Təlimat və göstərişin tələblərinə əsasən müəyyən edilmiş müddətdə aparılması üçün məsuliyyət daşıyır.

Laboratoriya rəisinin ekspertiza idarəsinin rəhbəri kimi səlahiyyəti gömrük, inzibati, cinayət-prosessual, mülki-prosessual, iqtisad məhkəməsi qanunvericilikləri, bu Təlimat və Azərbaycan Respublikası dövlət gömrük komitəsinin müvafiq göstərişləri ilə müəyyən edilir.

Laboratoriyanın rəisi, müavini, şöbə və ya bölmə rəisi:

• ekspertiza aparılması üçün laboratoriyaya göndərilən materialları alır, onun mövcud qanun və təlimatın tələblərinə cavab verməsini yoxlayır, ekspertin hüquq və vəzifələrini aydınlaşdırmaqla ekspertiza cinayət və ya mülki iş üzrə təyin olunduqda, rəy vermədən boyun qaçırmanın və ya yanlış rəy vermənin cinayət məsuliyyəti haqqında, ekspertiza arbitraj məhkəməsində mübahisəli məsələlərin həll edilməsi məqsədi ilə təyin olunduqda isə inzibati məsuliyyət haqqında xəbərdarlıq etməklə, ekspertizanı aparmaq üçün olan materialı yazılı surətdə bir və ya bir neçə əməkdaşa verir;
• ekspertizanın aparılması müddətini müəyyən edir;
• ekspert tərəfindən aparılan tədqiqatın gedişini və nəticələrini yoxlayır, onlara elmi və metodiki xarakterdə olan lazımi göstərişlər verir, ekspertizanın keyfiyyətlə aparılmasını və müddətini nəzarətdə saxlayır;
• ekspertiza başa çatdıqdan sonra aparılan tədqiqatın tamlığını, ekspert tərəfindən verilən rəyin düzgünlüyünü, metodiki göstərişlərə riayət olunduğunu və rəyin tərtibinin keyfiyyətini yoxlayır;
• materialı rəylə birlikdə ekspertizanı təyin edən şəxsə göndərir.

3.5. Ekspertizanı təyin edən şəxs ekspertizanı təyin edərkən (ilkin, əlavə və ya təkrar) səhvə yol verərsə, ekspertizanı aparacaq laboratoriya rəisi ekspertizanı təyin edən şəxslə razılaşma əsasında qanunauyğun olaraq onu yenidən ünvanlandırmaq hüququna malikdir.

Ekspertizanı aparmaq üçün laboratoriyanın imkanı və ya həmin məsələlərin həlli üzrə mütəxəssis olmadıqda laboratoriya rəisi bu haqda ekspertizanı təyin edən şəxsi xəbərdar edir, materiallar isə qaytarılır və ya ekspertizanı təyin edən şəxsin yazılı göstərişinə əsasən başqa laboratoriyaya göndərilir.

3.6. Ekspert laboratoriya rəisinin yazılı göstərişi əsasında ekspertizanın təyini haqqında qərarı və ekspertiza üçün təqdim olunan materialları aldıqdan sonra tədqiqata başlayır.

Ekspertizaya təqdim olunan materiallar müəyyən edilmiş qaydanı pozmaqla tərtib olunarsa, ekspert mövcud təlimata uyğun olaraq laboratoriya və ya struktur vahidi rəhbərini xəbərdar edir.

Ekspertizaya təqdim olunan material tam olmadıqda ekspert ekspertizanı təyin edən şəxsə materialın tam olmadığı barədə beş gündən gec olmayaraq yazılı məlumat verməlidir.

3.7. Azərbaycan Respublikası gömrük orqanları tərəfindən təyin edilən ekspertizanın aparılma dövrü laboratoriya və ya struktur vahidinin rəisi tərəfindən 20 gün müddətinə müəyyən edilir. Ekspertizanın müddəti işə dair materiallarla ilkin tanışlıqdan sonra müəyyən olunur. İlkin tanışlıq 5 gündən çox olmamalıdır. Ekspertiza 20 gün müddətində başa çatmadıqda laboratoriya rəisi ekspertizanı təyin edən gömrük orqanını xəbərdar edir və razılıq əsasında əlavə vaxt müəyyən edir.

Ekspertizanı aparmaq üçün əlavə materiallar tələb olunduqda ekspertizanın aparılma müddəti həmin materialların göndərilməsi üçün verilən məlumat əsasında materialların daxil olduğu gündən və ya həmin materialların göndərilməsi haqqında rədd cavabı alındığı gündən təyin edilir.

Digər hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən təyin olunan ekspertiza gömrük orqanları tərəfindən təyin olunan ekspertizanın müddəti azaldılmadan materialların laboratoriyaya daxil olma ardıcıllığına uyğun olaraq aparılır.

Digər hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən təyin olunan ekspertiza və ekspertiza materialları ilə ilkin tanışlıq müddəti həmin hüquq-mühafizə orqanı ilə laboratoriya arasında başqa razılıq olmadıqda gömrük orqanları tərəfindən təyin olunan ekspertiza müddəti hüdudunda müəyyən edilir.

Digər dövlət orqanlarının, müəssisə və təşkilatların, vətəndaşların müraciəti ilə təyin olunan ekspertiza gömrük orqanları və digər hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən təyin olunan ekspertizanın aparılma müddəti azaldılmadan aparılır.

3.8. Ekspert aşağıdakı hallarda ekspertizanı təyin edən şəxsə qoyulmuş suala görə rəy verə bilməməsi haqqında məlumat verməlidir:

• rəy vermək üçün təqdim olunan materiallar tam olmadıqda və bu çatışmazlığı aradan qaldırmaq mümkün olmadıqda;
• rəy verilməsi üçün qoyulmuş suallar laboratoriyanın imkanlarından kənara çıxdıqda.

3.9. Ekspertin verdiyi rəy kifayət dərəcədə aydın olmadıqda ekspertizanı təyin edən şəxslər tərəfindən tədqiqat prosesini və nəticənin məzmununu dəqiqləşdirmək, həmçinin verilmiş rəyin daha da arqumentləşdirilməsi üçün əlavə ekspertiza təyin oluna bilər. Bu halda ekspert qarşısında yeni sual və ya sorğu ilə həll edilməsi lazım olan və ekspert tərəfindən tam həcmdə həll edilməmiş əvvəl qoyulmuş suallar qoyula bilər.

Təkrar ekspertiza verilmiş rəyin düzgünlüyünə şübhə olduqda və ya tam əsaslandırılmadıqda təyin edilə bilər.

Əvvəlki ekspertiza üçün tədqiqat obyekti olmayan yeni obyektlərin ekspertizası (məsələn, yenidən götürülmüş nümunə) ümumi qaydalara əsasən yeni ekspertiza kimi qəbul olunur və əlavə və ya təkrar ekspertiza adlanmır.

3.10. Ekspertiza bir neçə ekspert tərəfindən aparıldıqda onlar öz aralarında məsləhətləşdikdən sonra rəy verməlidirlər. Əgər ekspertlər ümumi qərara gələrlərsə, rəy bütün ekspertlər tərəfindən imzalanır, fikir ayrılığı olduqda isə hər bir ekspert ayrılıqda rəy verir.

Əgər ekspertizaya material müxtəlif bilik dairələri hüdudunda hərtərəfli tədqiqat məqsədilə təqdim olunarsa, aparılan tədqiqatların nəticələrinin birlikdə ümumiləşdirilməsi və qiymətləndirilməsi ilə ümumi nəticə tərtib etmək üçün kompleks ekspertiza təşkil olunur (kompleks ekspertizanın aparılma qaydası Azərbaycan Respublikası məhkəmə-ekspert idarələrində kompleks ekspertizanın aparılmasının təşkili haqqında idarələrarası təlimatla tənzimlənir).

3.11. Laboratoriyada komisyon və kompleks ekspertiza aparılan zaman laboratoriya rəisi ekspert komissiyasının fəaliyyətinin təşkili və koordinasiyasını təmin edən aparıcı ekspert təyin edir.

3.12. Aparıcı ekspert (ekspert komissiyasının rəhbəri) gömrük qaydalarının pozulmasının ekspertizası ilə məşğul olan digər ekspertlər kimi prosessual hüquq və vəzifələrə malik olub, işin mahiyyətinə dair sualların həllində heç bir üstünlüyə malik deyildir.

Aparıcı ekspertin vəzifəsi komisyon və ya kompleks ekspertizanın qarşısında qoyulan sualların elmi əsaslandırılmış və tam həlli məqsədi ilə ekspert kollektivinin bilik və bacarığından səmərəli istifadə olunmasını təşkil etməkdən ibarətdir.

• giriş hissə;
• tədqiqat hissəsi;
• nəticə.

4.2. Rəyin giriş hissəsində aşağıdakılar göstərilir:

• ekspertizanın adı, onun nömrəsi;
• ekspertizanın əlavə və ya təkrar, komisyon və ya komleks olması;
• ekspertizanı təyin edən orqanın adı;
• ekspert haqqında məlumat, vəzifəsi, adı, atasının adı, təhsili, ixtisası (ümumi və ya ekspert), elmi dərəcəsi;
• materialın ekspertizaya daxil olduğu və rəyin yazıldığı tarix;
• ekspertizanın aparılması üçün əsas (təyinat, qərar və ya tapşırıq, nə vaxt və kim tərəfindən tərtib olunub);
• ekspertiza üçün təqdim olunan material və digər tədqiqat obyektlərinin adı, qablaşdırılmanın növü, təminata alınma vasitəsi və onun rekvizitləri;
• işin xarakteri və rəy verilməsi üçün ilkin məlumatlar və tələb olunan əlavə materiallar haqqında ekspertin müraciəti, onun nəticələri;
• ekspertizanın aparılmasında iştirak edən şəxslər haqqında məlumat (soyadı, adı, atasının adı, prosessual vəziyyəti);
• ekspertizanın aparıldığı yer;
• ekspertin həll etməsi üçün qoyulmuş suallar.

Ekspert tərəfindən qoyulan suallar ekspertizanın təyin edildiyi qərarda (təyinatda) göstərildiyi formada olmalıdır və həmin formanın dəyişdirilməsinə icazə verilmir. Onları dəqiqləşdirmək lazım gəldikdə ekspert ekspertizanı təyin edən şəxsə müraciət etməli və öz səlahiyyətinə uyğun tapşırığı necə başa düşdüyünü qeyd etməlidir. Qoyulmuş sualların ekspertin bilik dairəsindən kənara çıxması və ondan xüsusi bilik və bacarıq tələb olunması rəydə qeyd olunmalıdır. Ekspert tədqiqatı daha məqsədəuyğun qaydada aparmaq üçün qoyulmuş sualları yenidən qruplaşdıra bilər. Əgər sual ekspertin təşəbbüsü ilə qoyularsa, onda bu hal giriş hissəsində göstərilməlidir.

Təkrar və ya əlavə ekspertiza aparıldıqda giriş hissədə ilkin ekspertizanın kim tərəfindən və harada aparılması, ekspertiza nəticələri haqqında verilən rəyin nömrəsi və tarixi, ekspert qarşısında təkrar ekspertiza üzrə qoyulan suallar üzrə ilkin ekspertizanın nəticələri, həmçinin təkrar və ya əlavə ekspertizanın təyini məqsədləri göstərilməklə məlumat verilir.

Kompleks və ya komisyon ekspertiza aparıldıqda rəyin giriş hissəsində aparıcı ekspertin soyadı və ekspertiza üçün hazırlıq mərhələsi göstərilir.

Əgər ekspertiza bir neçə laboratoriya tərəfindən aparılarsa, rəyin giriş hissəsində bu laboratoriyaların adı qeyd olunur.

Kompleks ekspertizanın aparılmasında ümumi sualın həllində xüsusi əhəmiyyətə malik olan ayrıca bir ekspertiza əsas rol oynadıqda rəyin giriş hissəsində həmin ekspertizanın nəticələri göstərilir.

4.3. Rəyin tədqiqat hissəsində tədqiqat prosesi və onun nəticələri, həmçinin müəyyən edilmiş ekspertizanın elmi izahı verilir.

Ekspert tərəfindən tədqiq edilən hər bir suala tədqiqat hissəsində ayrıca bir bölmə uyğun gəlməlidir. Bir-biri ilə əlaqədar iki və daha artıq sualı eyni zamanda tədqiq etdikdə onların cavabı tədqiqat hissəsində bir bölmədə verilir.

Tədqiqat hissəsində aşağıdakılar göstərilməlidir:

• ekspertizaya verilən obyektin vəziyyəti;
• xüsusi ixtisasa malik olmayan şəxslərin başa düşməsi və lazım gəldikdə ekspertiza nəticələrinin düzgünlüyünü yoxlamaq üçün tədqiqat metodları və üsulları;
• qoyulmuş sualların həlli zamanı nəşr tarixi və yeri göstərilməklə ekspertin əsaslandığı sorğu-normativ (təlimat, qərar, əmr) materiallar;
• ilkin məlumat üçün istifadə olunan prosessual hərəkətlər (sorğu, yoxlama, baxış, təcrübə və s.), həmçinin nəticələrin əsaslandırılması üçün istifadə olunan digər ekspertiza nəticələri;
• lazımi izahlarla istifadə olunan əlavələr;
• tədqiqat nəticələrinin xüsusi terminlər də izah olunmaqla izahlı ekspert qiymətləndirilməsi.

Tədqiqat hissəsində qoyulmuş bir neçə suala cavab vermək mümkün olmadıqda onun səbəbləri ekspert tərəfindən göstərilməlidir.

Əlavə ekspertiza aparıldıqda əvvəlki ekspertiza nəticələrindən istifadə olunması haqqında məlumat göstərilməlidir.

Rəyin tədqiqat hissəsində təkrar ekspertiza zamanı əvvəlki ekspertiza nəticələrindən kənaraçıxmaların səbəbləri (tədqiqat metodikasından kənaraçıxmalar, digər sabit kəmiyyətlərdən istifadə etmək, hesablamada buraxılan səhvlər və s.) göstərilməlidir.

Bir neçə ekspert tərəfindən aparılan kompleks ekspertizanın rəyinin tədqiqat hissəsində hər bir ekspertin soyadı göstərilməklə nəticələr ayrı-ayrı bölmələrdə verilə bilər. Tədqiqat nəticələrinə görə həmin tədqiqatı aparan ekspertin imzası ilə aralıq nəticələr verilə bilər. Ekspert komissiyasının yekun müzakirəsinin ümumiləşmiş və birgə nəticəsi tədqiqat hissəsinin sintezləşdirici bölməsində qeyd olunur. Burada ümumi nəticənin əsaslandırılması da göstərilməlidir.

4.4. Rəyin giriş hissəsində qoyulmuş sualların ardıcıllığına uyğun olaraq ekspertizaların nəticələri cavab şəklində verilə bilər.

Hər bir qoyulmuş suala mahiyyətinə uyğun olaraq cavab verilməli və ya hansı səbəbdən həll olunmaması göstərilməlidir.

Tədqiqat nəticəsində müəyyən edilən, lakin həll edilməsi ekspert qarşısında qoyulmayan sualların həlli nəticələri rəyin sonunda qeyd olunmalıdır. Nəticələr dəqiq və aydın yazılmalı və əlavələrə yol verilməməlidir. Müstəsna hallarda nəticələr tədqiqat hissəsində verilən nəticələrin izahına əsaslanaraq geniş verilə bilər.

4.5. Kompleks ekspertiza aparılan zaman ümumi nəticə (nəticələr) ekspertizanı aparan və ümumi qərara gələn ekspertlər tərəfindən imzalanır. Əgər ekspertlər ümumi qərara gələ bilmirlərsə, onda ümumi rəydə ayrılıqda müstəqil nəticələr tərtib edirlər. Hər bir ekspert komissiyasının digər üzvləri ilə razılığa gələ bilməməsinin səbəbləri əsaslandırılmalıdır. Sərbəst nəticələrin şərhi zamanı ekspert komissiyasının digər üzvləri tərəfindən alınan nəticələrdən əsaslandırılmış şəkildə istifadə edilə bilər.

4.6. Ekspert tərəfindən müəyyən edilmiş profilaktik xarakterli tədbirlər rəyin tədqiqat hissəsində, gömrük qaydalarının pozulmasının aradan qaldırılması haqqında təkliflər isə onun giriş hissəsində göstərilir.

Rəy ekspertizanı aparan ekspert tərəfindən imzalanıb laboratoriyanın möhürü ilə təsdiq olunur, ekspertizanı təyin edən şəxsə və Mərkəzi laboratoriyaya göndərilir.

Komisyon ekspertiza aparıldıqda rəy mövcud təlimatın 3.12 bəndinin tələblərinə əsasən, kompleks ekspertiza aparıldıqda isə Azərbaycan Respublikası məhkəmə ekspert idarələrində kompleks ekspertizalarının aparılmasının təşkili haqqında təlimatın tələbləri əsasında təsdiq olunur.

4.7. Ekspert tərəfindən qismən avtomatlaşdırılmış tədqiqat metodlarından, o cümlədən EHM-dən istifadə olunduqda rəy yuxarıda göstərildiyi kimi tərtib olunaraq təsdiq edilir və ekspert şəxsi məsuliyyət daşıyır. Rəyin tədqiqat hissəsində hansı tədqiqat işində EHM və proqram istifadə olunduğu, proqramın kim tərəfindən tərtib olunduğu və təsdiq olunduğu, hansı nəticələr alındığı qeyd olunmalıdır.

4.8. Rəydə cədvəl, qrafik və s. şəkildə əlavələr verilərsə, onlar da ekspert tərəfindən imza edilir və laboratoriya möhürü ilə təsdiq olunur. Əlavələrdə rəyin nömrəsi və tarixi göstərilməlidir.

4.9. Rəy və ona əlavə iki nüsxədə hazırlanmalı, biri ekspertizanı təyin edən şəxsdə, biri isə laboratoriyada saxlanmalıdır.

Komisyon və ya kompleks ekspertiza aparıldıqda rəy ekspertizanı təyin edən şəxsə və ekspertizanın aparılmasında iştirak edən laboratoriyalara göndərilmək üçün lazım olan nüsxədə hazırlanır.

4.10. Tədqiqat məhkəmə ekspertizasında aparıldıqda və ya gömrük qaydalarının pozulması işinə gömrük orqanlarında baxıldıqda rəy bu bölmədə göstərilən qaydalara uyğun olaraq hazırlanır, müzakirə olunduqdan sonra isə məhkəməyə və ya gömrük qaydalarının pozulması işinə baxan şəxsə göndərilir.

Əgər tədqiqat məhkəmə ekspertizasında və ya gömrük qaydalarının pozulması işinə baxan gömrük orqanlarında eyni suallar üzrə və eyni bir ekspert tərəfindən nəticələr əvvəlki kimi qalması şərti ilə aparılarsa, rəyi müstəqil olaraq əvvəlki tədqiqat nəticələrinə əsaslanaraq tərtib edir.

Tədqiqat məhkəmə ekspertizası və ya gömrük qaydalarının pozulması işinə baxan gömrük orqanlarında aparılarsa, onda hazırlanmış rəyin surəti ekspertizanın təyini haqqında qərar və ya təyinatın surəti ilə birlikdə Mərkəzi laboratoriyaya göndərilir.

4.11. Rəyin tərtib olunmasının mümkün olmadığı haqqında məlumat üç hissəsindən ibarət olur:

• giriş: mövcud təlimatın 4.1 bəndində göstərilən məlumatlar qeyd olunur;
• əsas: rəyin verilməməsinin səbəbləri geniş izah olunur;
• yekun: ekspert qarşısında qoyulan hər bir suala cavab verməməyin səbəbləri göstərilir.

Rəyin verilməməsi haqqında məlumat (akt) ekspert tərəfindən imza olunur, laboratoriyanın möhürü ilə təsdiq edilir, bir nüsxəsi laboratoriya rəisi tərəfindən ekspertizanı təyin edən orqana göndərilir, bir nüsxəsi isə laboratoriyada saxlanılır.

Əgər bu cür məlumat (akt) gömrük qaydalarının pozulması işinə gömrük orqanlarında baxılması və ya məhkəmə araşdırılması mərhələsində tərtib olunarsa, onda rəy iki nüsxədə tərtib olunur və ekspert tərəfindən imzalanaraq bir nüsxəsi məhkəməyə, bir nüsxəsi isə laboratoriyaya göndərilir.

4.12. Ekspert tədqiqatının obyekti olan əşya və sənədlər (nümunə və ya prob, çeşid) qablaşdırılmış və möhürlənmiş şəkildə ekspertin qeydləri, rəy (akt) və ya rəyin verilməməsi haqqında məlumatla birlikdə ekspertizanı təyin edən orqana göndərilir.

Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsi Mərkəzi Laboratoriyası