2005-ci ilin I yarımili ərzində respublikanın xarici ticarətinin vəziyyəti

2005-ci ilin I yarımili ərzində respublikanın xarici ticarətinin vəziyyəti

2005-ci ilin I yarımili ərzində respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri tərəfindən 126 ölkə ilə aparılmış ticarət əməliyyatlarının həcmi 3403331,4 min ABŞ dolları olmuşdur. Bu müddət ərzində 1310076,6 min ABŞ dolları dəyərində 1449 adda mal ixrac, 2093254,7 min ABŞ dolları dəyərində 4794 adda mal isə idxal olunmuş, ixrac-idxal əməliyyatları üzrə mənfi saldo 783178,1 min ABŞ dolları təşkil etmişdir. O cümlədən,
-respublikaya 24650,7 min ABŞ dolları dəyərində 8444,1 ton əmtəə dövlət, hökumət və beynəlxalq təşkilatların xəttilə təmənnasız kömək, humanitar yük və texniki yardım kimi daxil olmuşdur.

2004-cü ilin I yarımilinə nisbətən 2005-ci ilin I yarımilində ixrac əməliyyatlarının həcmi 0,16% (2110,6 min ABŞ dolları) artmış, idxal əməliyyatlarının həcmi isə 37,88% (575123,6 min ABŞ dolları) artmışdır. İdxal əməliyyatlarının həcmi əsasən təbii qazın, avadanlıqlar, texniki qurğuların və onların hissələrinin, qara metallar, dənli bitkilərin, quru nəqliyyat vasitələr, tütün məmulatları və başqa malların idxalı hesabına artmışdır.
Müvəqqəti ixrac rejimində ölkəmizdən 16455,4 min ABŞ dolları dəyərində mal ixrac edilmiş, 176621,8 min ABŞ dolları dəyərində mal isə ölkəyə müvəqqəti idxal edilmişdir.

2005-ci ilin yarımili ərzində 127431 ədəd nəqliyyat vasitəsindən istifadə edilməklə 8611,2 min ton yük daşınmışdır. Bunlardan 3439,8 min tonu (24239 ədəd nəqliyyat vasitəsi) ixrac əməliyyatlarının, 5171,4 min tonu (103192 ədəd nəqliyyat vasitəsi) isə idxal əməliyyatlarının payına düşür. Əsasən dəmir yolu (55190 ədəd vaqon) və avtomobil yolu nəqliyyatından (44245 ədəd) istifadə edilmişdir. Xam neftin və təbii qazın daşınmasında stasionar nəql etmə vasitəsindən (boru kəməri) istifadə edilmişdir.

Göstərilən müddət ərzində gömrük orqanlarında 80036 (əlavə vərəqlə birlikdə 104266) ədəd YGB (Yük Gömrük Bəyannaməsi) rəsmiləşdirilmişdir. Bunlardan 16112 (əlavə vərəqlə birlikdə 17947) ədəd ixrac, 63924 (əlavə vərəqlə birlikdə 86319) ədəd idxal YGB-dir.

Tranzit olaraq Azərbaycan Respublikası ərazisindən 4592383,9 ton yük keçirilmişdir. Tranzit yüklər əsasən İtaliya (1216376,2t) İsveçrə (910702,8t), Gürcüstan (873130,9t), Kipr (563820,3t), Tacikstan (226538,6t), İran (174619,0t), Böyük Britaniya (141127,9t), Rusiya (124321,4t) və Türkmənistana (105127,4t) göndərilmişdir.

2005-ci ilin I yarımili ərzində ixrac-idxal əməliyyatlarının həcminin aylar üzrə dəyişməsi aşağıdakı kimi olmuşdur:

-ixrac əməliyyatlarının həcminin yüksək həddi aprel ayında (322682,1 min ABŞ dolları), aşağı həddi isə yanvar ayında (109057,8 min ABŞ dolları) olmuşdur;

-idxal əməliyyatlarının həcminin yüksək həddi yanvar ayında (582707,5 min ABŞ dolları), aşağı həddi isə fevral ayında (265303, 2 min ABŞ dolları) olmuşdur;

-iyun ayında ixrac əməliyyatlarının həcmi may ayı ilə müqayisədə 5560,8 min ABŞ dolları həcmində azalmışdır;

-iyun ayında idxal əməliyyatlarının həcmi may ayı ilə müqayisədə 6041,2 min ABŞ dolları həcmində artmışdır;

-ixrac əməliyyatlarında orta aylıq artım 28420,8 min ABŞ dolları, idxal əməliyyatlarında isə orta aylıq azalma 50626,4 min ABŞ dolları olmuşdur.

Fiziki şəxslər tərəfindən respublikaya gətirilən 50808,6 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə gömrük mədaxil orderləri ilə rəsmiləşdirilmişdir.

İdxal-ixrac əməliyyatlarının saziş növləri üzrə təhlili göstərir ki, 2005-ci ilin I yarımili ərzində 01, 21, 41 və 80 saziş növlərinə üstünlük verilib.

	İxracda:	İdxalda:
01 (milli valyuta ilə hesablaşma)	-1.12%	-0.01%
21 (SDV ilə hesablaşma)	-84.55%	-49.73%
23 (dövlət krediti üzrə hesablaşma)	-0.00%	-1.00%
41 (qapalı dövriyyəli valyuta)	-2.12%	-3.85%
51 (barter sazişi)	-0.01%	-0.00%
80 (digərləri)	-12.21%	-45.40%

İdxalın və ixracın strukturunda gömrük nəzarətindən keçən əsas əmtəələrin payı (%-lə) aşağıdakı kimidir (2004-cü ilin I yarımilinə nisbətən müqayisə statistik dəyərə görə aparılmışdır):

İxracda: xam neft-39,71% (2004-cü ilin I yarımilinin ixracına nisbətən 81,61%), neft məhsulları-35,23% (163,23%), qara metallar və onlardan hazırlanan məmulatlar-1,98% (116,58%), alkoqollu və alkoqolsuz içkilər-0,26% (153,64%), kimya məhsulları-4,14% (139,05%), pambıq-1,17% (86,43%), tütün və tütün məmulatlar-0,79% (197,99%), alüminium və ondan hazırlanan məmulatlar-2,09% (113,28%), meyvə-tərəvəz məhsulları-2,90% (203,15%), bitki və heyvan mənşəli yağlar-3,21% (123,84%) təşkil edir. Qalan əmtəələrin payına 8,51% düşür.
İdxalda: ərzaq məhsulları-8,04% (2004-cü ilin I yarımilinin idxalına nisbətən 85,50%), neft qazı və digər qazaoxşar karbohidrogenlər-7,74% (116,26%), maşın və elektrik aparatları, avadanlıqlar, elektrotexniki avadanlıqlar və onların ehtiyat hissələri-41,02% (200,16%), qara metallar və onlardan hazırlanan məmulatlar-9,98% (81,15%), nəqliyyat vasitələri və onların hissələri-7,05% (168,05%), mebel-0,74% (102,39%), oduncaq və ondan hazırlanan məmulatlar-1,14% (111,89%), xalq istehlakı malları-1,55% (133,82%), əczaçılıq məhsulları-0,61% (80,11%) təşkil edir. Qalan əmtəələrin payına 22,14% düşür.

İdxalın strukturunda əsas yer tutan əmtəələrin miqdarı və dəyəri aşağıdakı kimidir:

	Miqdarı	Dəyəri (min ABŞ dol)	2004-ci ilin I yarımilinə netto çəki. nisb.%-lə
1. Ət və ət məhsulları	16217.2 t	10225.7	97.2%
2. Buğda	379938.0 t	51853.5	74.5%
3. Un	2937,1 t	999.3	59,3%
-humanitar yardım	2042,6t	757,9
4. Şəkər	81224.9 t	13753.9	143.9%
-humanitar yardım	75,0t	26,9
5. Yağ	48681.1 t	25471.5	110.4%
-kərə yağı	6386.8 t	5497.2
-bitki və heyvan mənş. yağlar	42294.3 t	19974.2
-humanitar yardım	498,3t	500,3
6. Çay	3624.7 t	6965.1	67.2%
7. Spirt	854849.9 L	784.5	132.4%
8. Spirtli içkilər	2943697.2 L	4388.5	273.2%
9. Tütün məmulatı	2577445.2 min əd	35865.8	501.6%
10. Qara metallar	125156.9 t	51498.5	135.2%
11. Minik avtomobilləri
-YGB əsasında rəsmiləşdirilmiş	14211 əd.	75421.6	148.9%
-GMO əsasında rəsmiləşdirilmiş	8707 əd.	46751,4
12. Neft məhsulları	158586.6 t	65298.9
13. Elektrik enerjisi	2918.1 min kvt/s	29756.2
14. Neft qazı və digər qazaoxşar karbohidrogenlər	2763215.8 min kub.m	162022,1

İxracın strukturunda əsas yer tutan əmtəələrin miqdarı və dəyəri aşağıdakı kimidir:

	Miqdarı	Dəyəri (min ABŞ dol)	2004-ci ilin I yarımilinə netto çəki. nisb.%-lə
1. Neft (xam)	1578153,9 t	520283.6
1.1 Boru kəməri ilə 01.03.2005-cü ilə qədər gedən xam neft
(sayğac göstəricilərinə əsasən)
-şimal boru kəməri ilə	1815375.0 t
-Supsa boru kəməri ilə	3486968.6 t
2. Neft emal məhsulları	1216123.0 t	461571.0
o cümlədən, saziş növləri üzrə:
-sərbəst dönərli valyutaya	1012959.3t	384565.2
-milli valyutaya	49044.9 t	14568.5
-digərləri	154118,9t	62437,3
2.1. 01.07.2005-ci ilə qədər şərti bəyan. ilə yola salın. rəsmi- ləşdirilməmiş neft məhsulları	200648.5 t
3. Bitki və heyvan mənşəli yağlar	35351.4 t	42005.3	133.7%
4. Spirtli içkilər	4173769.8 l	3298.3	153.8%
5. Tütün	3735.7 t	3255.3	145.4%
6. Tütün məmulatı	1272270.0 min əd.	7154,5	185.4%
7. Qara metallar	67679.6 t	22585.1	82.5%
8 Alüminium	16648.3 t	27390.2	105.1%
9 Çay	3238.2 t	9119.4	85.8%
10. Pambıq mahlıcı	18874.2t	15370.7	119.7%
11. Elektrik enerjisi	1083222,0 min kvt/s	15981.7

Xam neft Dövlət Neft Şirkətinin Marketinq və İqtisadi Əməliyyatlar İdarəsi (1546335 ton (97,98%)), "Şirvan Oil" birgə məhdud məsuliyyətli müəssisə ( 31816 ton (2,02%)) tərəfindən ixrac edilmişdir. Neft məhsullarının ixracda "Azneftyağ" İstehsalat Birliyi (542482 ton (44,61%)), Dövlət Neft Şirkətinin Marketinq və İqtisadi Əməliyyat İdarəsi (431540 tonu (35,48%)), "Middle East Petrol Farm FZE" şirkətinin Azərbaycandakı filialı (136434 ton (11,22%)), və "Azal Oil" (48455 ton (3,98%)) üstünlük təşkil edir.
Respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri xarici ölkələrə (MDB ölkələrindən başqa) 1045674,7 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi ixraca nisbətən 79,82%) çıxarmışlar, o cümlədən, 943716,9 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyuta ilə (ixraca nisbətən 90,25%) və 93151,5 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə digər sazişlər hesabına (ixraca nisbətən 8,91%) çıxarılmışdır.

Eyni zamanda respublikaya xarici ölkələrdən 1413428,9 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi idxala nisbətən 67,52%) gətirilmişdir. Onlardan 522322,8 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyutaya (idxala nisbətən 36,95%), 866978,8 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə digər sazişlər hesabına (ixraca nisbətən 61,34%) gətirilmişdir.

Xarici ölkələr üzrə mənfi saldo 367754,2 min ABŞ dolları təşkil edir.
Respublikadan xarici ölkələrə (MDB-dən başqa) əsasən mineral yanacaq, neft və onların emal məhsulları, bitumlu minerallar (ixraca nisbətən 86,92%); alüminium və alüminium məmulatları (2,61%); polimer materiallar və onlardan hazırlanan məmulatlar (2,13%); qara metallar (2,02%); qeyri-üzvi kimya məhsulları (1,31%) ixrac edilmişdir.

Xarici ölkələrdən həmin müddətdə Respublikaya əsasən avadanlıqlar və mexaniki cihazlar (idxala nisbətən 46,49%); elektrik maşınları və avadanlıqları, onların hissələri (9,61%); qara metallardan hazırlanan məmulatlar (7,96%); quru nəqliyyat vasitələri (4,16%); filizlər, şlaklar və kül (2,11%) idxal edilmişdir.
Respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri MDB ölkələrinə 264401,9 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi ixraca nisbətən 20,18%) çıxarmışlar, o cümlədən, 163940,0 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyuta ilə (ixraca nisbətən 62,00%), 66786,3 min ABŞ dolları dəyərində digər sazişlərlə (ixraca nisbətən 25,26%), 27740,8 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə qapalı valyutaya hesablaşmalar ilə (ixraca nisbətən 10,49%) çıxarılmışdır.
Eyni zamanda respublikaya MDB ölkələrindən 679825,8 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi idxala nisbətən 32,48%) gətirilmişdir. Onlardan 518554,0 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyutaya (idxala nisbətən 76,28%), 77127,2 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə qapalı valyutaya hesablaşmalar ilə (idxala nisbətən 11,35%), 83264,8 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə digər sazişlərlə (idxala nisbətən 12,25%) gətirilmişdir.

MDB ölkələri üzrə mənfi saldo 415423,9 min ABŞ dolları təşkil edir.

Respublikadan MDB ölkələrinə əsasən mineral yanacaq, neft və onların emal məhsulları, bitumlu minerallar (ixraca nisbətən 34,73%), heyvan və ya bitki mənşəli piylər və yağlar (15,81%); qeyri-üzvi kimya məhsulları (10,21%); tərəvəz (7,92%); pambıq (5,41%) ixrac edilmişdir.

MDB ölkələrindən Respublikaya təhlil olunan müddət ərzində mineral yanacaq, neft və onların emal məhsulları, bitumlu minerallar (idxala nisbətən 35,03%); quru nəqliyyat vasitələri (9,14%); dənli bitkilər (8,15%); nüvə reaktorları, qazanlar, avadanlıqlar və mexaniki cihazlar (7,19%); qara metallardan məmulatlar (6,60%) idxal edilmişdir.

Azərbaycan Respublikasının ixrac və idxalında xüsusi çəkisi böyük olan ölkələrdən aşağıdakıları göstərmək olar.

İxracda:			İdxalda:
Ölkənin adı	min Abş dolları	ümumi ixraca nisb.%-lə	Ölkənin adı	min ABŞ dolları	ümumi idxala nisb.%-lə
Yunanıstan	72496,18	5,53	Rusiya	321657,91	15,37
Fransa	95002,45	7,25	Böyük Britaniya	206846,42	9,88
Rusiya	130266,44	9,94	Türkiyə	157216,28	7,51
Xorvatiya	104011,19	7,94	Sinqapur	350259,23	16,73
İtaliya	277239.24	21,16	Almaniya	110251,37	5,27
Bolqarıstan	56650,19	4,32	Türkmənistan	153716,89	7,34
Gürcüstan	88520,711	6,76	Çin	72805,26	3,48
Türkiyə	80314,23	6,13	Ukrayna	100896,24	4,82
Rumıniya	52853,75	4,03	ABŞ	77351,18	3,70
İran	95368,78	7,28	Özbəkistan	51012,55	2,44

Yuxarıda göstərilən bütün göstəricilər cari valyuta məzənnəsi əsasında hesablanmışdır.
Qeyd etmək lazımdır ki, hesabat dövründə xarici ticarətlə 6127 hüquqi və fiziki şəxs məşğul olmuşdur. Bunlardan 2688-i hüquqi, 3439-ü isə fiziki şəxslərdir. İxrac əməliyyatlarında dövlət sektorunun payı 1057013,2 min ABŞ dolları (80,68%), özəl sektorun 226614,7 min ABŞ dolları (17,30%), fiziki şəxslərin payı isə 26448,7 min ABŞ dolları (2,02%) olmuşdur. İdxal əməliyyatlarında dövlət sektorunun payı 396752,5 min ABŞ dolları (18,95%), özəl sektorun payı 1579597,9 min ABŞ dolları (75,46%), fiziki şəxslərin payı isə 116904,4 min ABŞ dolları (5,58%) olmuşdur.

DGK Statistika və İnformasiya Texnologiyalarının Baş İdarəsi