2005-ci ilin 10 ayı ərzində respublikanın xarici ticarətinin vəziyyəti

2005-ci ilin 10 ayı ərzində respublikanın xarici ticarətinin vəziyyəti

2005-ci ilin ilk 10 ayı ərzində respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri tərəfindən 134 ölkə ilə aparılmış ticarət əməliyyatlarının həcmi 7216165,6 min ABŞ dolları olmuşdur. Bu müddət ərzində 3702027,1 min ABŞ dolları dəyərində 1928 adda mal ixrac, 3514138,4 min ABŞ dolları dəyərində 5441 adda mal isə idxal olunmuş, ixrac-idxal əməliyyatları üzrə müsbət saldo 187888,7 min ABŞ dolları təşkil etmişdir. O cümlədən,

- respublikaya 33522,2 min ABŞ dolları dəyərində 13874,1 ton əmtəə
dövlət, hökümət və beynalxalq təşkilatların xəttilə təmənnasız kömək,
humanitar yük və texniki yardım kimi daxil olmuşdur.

2004-cü ilin 10 ayına nisbətən 2005-ci ilin ilk 10 ayında ixrac əməliyyatlarının həcmi 34,34% (946404,3 min ABŞ dolları) artmışdır, idxal əməliyyatlarının həcmi isə 24,98% (702438,8 min ABŞ dolları) artmışdır. İdxal əməliyyatlarının həcmi əsasən təbii qazın, avadanlıqlar, texniki qurğuların və onların hissələrinin, quru nəqliyyat vasitələri, mebel, tütün məmulatları və başqa malların idxalı hesabına artmışdır.
Müvəqqəti ixrac rejimində ölkəmizdən 48433,8 min ABŞ dolları dəyərində mal ixrac edilmiş, 294550,3 min ABŞ dolları dəyərində mal isə ölkəyə müvəqqəti idxal edilmişdir.
2005-ji ilin ilk 10 ayı ərzində 223286 ədəd nəqliyyat vasitəsindən istifadə edilməklə 17590,7 min ton yük daşınmışdır. Bunlardan 9067,2 min tonu (45635 ədəd nəqliyyat vasitəsi) ixrac əməliyyatlarının, 8523,5 min tonu (177651 ədəd nəqliyyat vasitəsi) isə idxal əməliyyatlarının payına düşür. Əsasən dəmir yolu (99885 ədəd vaqon) və avtomobil yolu nəqliyyatından (74477 ədəd) istifadə edilmişdir. Xam neftin və təbii qazın daşınmasında stasionar nəql etmə vasitəsindən (boru kəməri) istifadə edilmişdir.
Göstərilən müddət ərzində gömrük orqanlarında 137119 (əlavə vərəqlə birlikdə 179737) ədəd YGB (Yük Gömrük Bəyannaməsi) rəsmiləşdirilmişdir. Bunlardan 29125 (əlavə vərəqlə birlikdə 32927) ədəd ixrac, 107994 (əlavə vərəqlə birlikdə 146810) ədəd idxal YGB-dir.
Tranzit olaraq Azərbaycan Respublikası ərazisindən 6744397,6 ton yük keçirilmişdir. Tranzit yüklər əsasən İtaliya (1803182,2t), İsveçrə (1432468,2t), Gürcüstan (1258791,5t), Kipr (685413,8t), Tacikstan (299674,5t), İran (258233,8t), Virgin ada.(Brit) (205401,3t), Rusiya (196440,3t) və Türkmənistan (157325,0t) göndərilmişdir.
2005-ci ilin ilk 10 ayı ərzində ixrac - idxal əməliyyatlarının həcminin aylar üzrə dəyişməsi aşağıdakı kimi olmuşdur:

- ixrac əməliyyatlarının həcminin yüksək həddi oktyabr ayında (1202711,4 min ABŞ dolları), aşağı həddi isə yanvar ayında (109057,8 min ABŞ dolları) olmuşdur;

- idxal əməliyyatlarının həcminin yüksək həddi yanvar ayında (582686,8 min ABŞ dolları), aşağı həddi isə fevral ayında (265305,2 min ABŞ dolları) olmuşdur;

- oktyabr ayında ixrac əməliyyatlarının həcmi sentyabr ayı ilə müqayisədə 849202,3 min ABŞ dolları həcmində artmışdır;

- oktyabr ayında idxal əməliyyatlarının həcmi sentyabr ayı ilə müqayisədə 12581,5 min ABŞ dolları həcmində azalmışdır.

- ixrac əməliyyatlarında orta aylıq artım 121517,1 min ABŞ dolları, idxal əməliyyatlarında isə orta aylıq azalma 32490,3 min ABŞ dolları olmuşdur.
Fiziki şəxslər tərəfindən respublikaya gətirilən 102489,9 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə gömrük mədaxil orderləri ilə rəsmiləşdirilmişdir.

İdxal-ixrac əməliyyatlarının saziş növləri üzrə təhlili göstərir ki, 2005-ci ilin ilk 10 ayı ərzində 01, 21, 41 və 80 saziş növlərinə üstünlük verilib.

	İxracda:	İdxalda:
01 (milli valyuta ilə hesablaşma)	-0.41%	-0.16%
21 (SDV ilə hesablaşma)	-57.72%	-52.81%
23 (dövlət krediti üzrə hesablaşma)	-0.00%	-0.85%
41 (qapalı dövriyyəli valyuta)	-1.54%	-3.80%
78 (kompen.öhdəliklər hesabına)	-25.11%	-0.00%
80 (digərləri)	-15.22%	-42.37%

İdxalın və ixracın strukturunda gömrük nəzarətindən keçən əsas əmtəələrin payı (%-lə) aşağıdakı kimidir (2004-cü ilin ilk 10 ayına nisbətən müqayisə statistik dəyərə görə aparılmışdır):
İxracda: xam neft - 53,13% (2004-cü ilin ilk 10 ayıının ixracına nisbətən 119,46%), meyvə-tərəvəz - 3,00% (330,63%), neft məhsilları - 23,60% (152,24%), kimya sənayesi məhsulları - 2,81% (163,42%), bitki və heyvan mənşəli yağlar - 1,60% (160,28%), alüminium və ondan hazırlanan məmulatlar - 1,16% (104,70%), qara metallar və onlardan hazırlanan məmulatlar - 1,05% (107,11%), pambıq - 0,77% (107,30%), tütün və tütün məmulatları - 0,42% (146,62%), alkoqollu və alkoqolsuz içkilər - 0,19% (205,22%) təşkil edir. Qalan əmtəələrin payına 12,27% düşür.

İdxalda: maşın və elektrik aparatları,avadanlıqlar, elektrotexniki avadanlıqlar və onların ehtiyat hissələri - 33,92% (2004-cü ilin ilk 10 ayıının idxalına nisbətən 144,50%), qara metallar və onlardan hazırlanan məmulatlar - 9,94% (76,03%), nəqliyyat vasitələri və onların hissələri - 9,52% (184,31%), ərzaq məhsulları - 8,16% (90,40%), neft qazı və diğər qazaoxşar karbohidrogenlər - 6,75% (116,08%), xalq istehlaki malları - 1,59% (117,21%), oduncaq və ondan hazırlanan məmulatlar - 1,17% (126,72%), mebel - 0,69% (99,47%), əczaçılıq məhsulları - 0,64% (94,16%) təşkil edir. Qalan əmtəələrin payına 27,63% düşür.

İxracın strukturunda əsas yer tutan əmtəələrin miqdarı və dəyəri aşağıdakı kimidir:

	Miqdarı	Dəyəri (min ABŞ dol)	2004-ci ilin 10 ayına netto çəki. nisb.%-lə
1. Neft (xam)	5725747,2t	1966823.1
1.1 Boru kəməri ilə 01.11.2005-cü ilə qədər gedən xam neft
(sayğac göstəricilərinə əsasən)
-şimal boru kəməri ilə	3305656.0t
-Supsa boru kəməri ilə	5756885.3t
1,2) Dəmiryolu nəqliyyatı ilə 01.11.2005-ci ilə qədər yola salınan xam neft (müvəqqəti YĞB)	1470379,9t
2. Neft emal məhsulları	2171715.1 t	873815.6
o cümlədən, saziş növləri üzrə:
-sərbəst dönərli valyutaya	1830096.0t	725797,0
-milli valyutaya	49915.6t	15066,1
-digərləri	291703,5t	132952,4
2.1. 01.11.2005-ci ilə qədər şərti bəyan. ilə yola salın. rəsmi- ləşdirilməmiş neft məhsulları	171700.6t
3. Bitki və heyvan mənşəli yağlar	50253.2t	59217.5	166.3%
4. Spirtli içkilər	7580265.3l	6805.1	178.6%
5. Tütün	6228.8t	6178.6	147.7%
6. Tütün məmulatı	1686300.0 min əd.	9397,7	122.7%
7. Qara metallar	108034.7t	34871.3	79.9%
8 Alüminium	26404.4t	43029.2	97.7%
9 Çay	4215.6t	11524.1	74.5%
10. Pambıq mahlıcı	33515.5t	28344.6	133.0%
11. Elektrik enerjisi	1366,2min kvt/s	20332.8

İdxalın strukturunda əsas yer tutan əmtəələrin miqdarı və dəyəri aşağıdakı kimidir:

	Miqdarı	Dəyəri (min ABŞ dol)	2004-ci ilin 10 ayına netto çəki. nisb.%-lə
1. Ət və ət məhsulları	29152.5t	18401.9	113.9%
-humanitar yardım	49.9t	465,3
2. Buğda	729863.7t	96910,2	75.5%
3. Un	3623.0t	1221,0	72.1%
-humanitar yardım	2425,6t	899,6
4. Şəkər	139883.7t	24233.1	120.6%
-humanitar yardım	199,0t	63,3
5. Yağ	75761.3t	39529.5	121.9%
-kərə yağı	8283.7t	7434,8
-bitki və heyvan mənş. yağlar	67477.6t	32094.7
-humanitar yardım	662,7t	650,9
6. Çay	5748.3t	11051.1	73.7%
7. Spirt	1283083.9L	1175.3	110.4%
8. Spirtli içkilər	5137782.3L	7536.0	221.4%
9. Tütün məmulatı	4742800.3min əd	63607.7	500.9%
10. Qara metallar	210595.0 t	101171.1	141.3%
11. Minik avtomobilləri
-YGB əsasında rəsmiləşdirilmiş	22985əd.	123765.7	133.7%
-GMO əsasında rəsmiləşdirilmiş	19479əd.	95522,4
12. Neft məhsulları	317226.8t	143961.7
13. Elektrik enerjisi	2218.5min kvt/s	52740.1
14. Neft qazı və digər qazaoxşar karbohidrogenlər	4015.6min kub.m	237182,2

Xam neft Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat Şirkəti (2880999,4 ton (50,32%)), Dövlət Neft Şirkətinin Marketinq və İqtisadi Əməliyyatlar İdarəsi(2768047,4 ton (48,34%)) tərəfindən ixrac edilmişdir.Neft məhsullarının ixracında "Azneftyağ" İstehsalat Birliyi (920700,4 ton (42,40%)), Dövlət Neft Şirkətinin Marketinq və İqtisadi Əməliyyatlar İdarəsi (778678,3 tonu (35,86%)), "Middle East Petrol Farm FZE" şirkətinin azərbaycandakı filialı (274014,8 ton (12,62%)), və"Azal Oil" (48454,5 ton (2,23%)) üstünlük təşkil edir.
Respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri xarici ölkələrə (MDB-dən başqa) 2946076,1 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi ixraca nisbətən 79,58%) çıxarmışlar, o cümlədən, 1809775,3 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyuta ilə (ixraca nisbətən 61,43%) və 929448,5 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə kompensasiyalı öhdəliklər hesabına (ixraca nisbətən 31,55 %), 197916,9 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə diğər sazişlər hesabına (ixraca nisbətən 6,72%) çıxarılmışdır.
Eyni zamanda respublikaya xarici ölkələrdən (MDB-dən başqa) 2330318,7 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi idxala nisbətən 66,31%) gətirilmişdir. Onlardan 974522,2 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyutaya (idxala nisbətən 41,82%), 1317043,2 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə diğər sazişlər hesabına (ixraca nisbətən 56,52 %) gətirilmişdir.
Xarici ölkələr(MDB-dən başqa) üzrə müsbət saldo 615757,4 min ABŞ dolları təşkil edir.
Respublikadan xarici ölkələrə (MDB-dən başqa) əsasən neft və neft emalı məhsulları, bitumlu minerallar (ixraca nisbətən 91,36%); meyvə (1,58%); alüminium və alüminium məmulatları (1,45%); polimer materiallar və onlardan hazırlanan məmulatlar (1,43%); qara metallar (1,09%) ixrac edilmişdir.
Xarici ölkələrdən(MDB-dən başqa) həmin müddətdə respublikaya əsasən avadanlıqlar və mexaniki cihazlar (idxala nisbətən 36,26%); elektrik maşınları və avadanlıqları, onların hissələri (9,60%); qara metallardan məmulatlar (7,97%); mebel (6,41%); quru nəqliyyat vasitələri (4,47%) idxal edilmişdir.

Respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri MDB ölkələrinə 755951,0 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi ixraca nisbətən 20,42%) çıxarmışlar, o cümlədən, 326973,8 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyuta ilə (ixraca nisbətən 43,25%), 365669,0 min ABŞ dolları dəyərində diğər sazişlərlə (ixraca nisbətən 48,37%), 56892,4 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə qapalı valyutaya hesablaşmalar ilə (ixraca nisbətən 7,53%) çıxarılmışdır.
Eyni zamanda respublikaya MDB ölkələrindən 1183819,7 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi idxala nisbətən 33,69%) gətirilmişdir. Onlardan 881465,4 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyutaya (idxala nisbətən 74,46%), 126186,5 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə qapalı valyutaya hesablaşmalar ilə (idxala nisbətən 10,66 %), 172000,0 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə diğər sazişlərlə (idxala nisbətən 14,53%) gətirilmişdir.

MDB ölkələri üzrə mənfi saldo 427868,7 min ABŞ dolları təşkil edir.
Respublikadan MDB ölkələrinə əsasən üzən vasitələr (ixraca nisbətən 35,03%), neft və neft emaIı məhsulları, bitumlu minerallar (23,12%); qeyri-üzvi kimya məhsulları (8,57%); heyvan və ya bitki mənşəli piylər və yağlar (7,79%); meyvə (5,17%) ixrac edilmişdir.
MDB ölkələrindən respublikaya təhlil olunan müddət ərzində mineral yanacaq, neft və neft emal məhsulları, bitumlu minerallar (idxala nisbətən 33,73%); quru nəqliyyat vasitələri (8,82%); dənli bitkilər (8,57%); avadanlıqlar və mexaniki cihazlar (7,92%); qara metallardan məmulatlar (5,27%) idxal edilmişdir.

Azərbaycan Respublikasının ixrac və idxalında xüsusi çəkisi böyük olan ölkələrdən aşağıdakıları göstərmək olar.

İxracda:			İdxalda:
Ölkənin adı	min Abş dolları	ümumi ixraca nisb.%-lə	Ölkənin adı	min ABŞ dolları	ümumi idxala nisb.%-lə
Sinqapur	92983,60	3,72	Rusiya	488981,74	15,19
Fransa	146602,07	5,87	Böyük Britaniya	292364,28	9,08
Rusiya	176173,18	7,05	Türkiyə	231295,48	7,18
Xorvatiya	129084,42	5,17	Sinqapur	382912,58	11,89
İtaliya	629672,66	25,20	Almaniya	184516,18	5,73
Bolqarıstan	90122,48	3,61	Türkmənistan	214470,37	6,66
Gürcüstan	151326,86	6,06	Niderland	141377,46	4,39
Türkiyə	150353,77	6,02	Ukrayna	171321,70	5,32
Tükmənistan	269503,13	10,78	Çin	115247,72	3,58
İran	134428,59	5,38	Fransa	109731,53	3,41

Yuxarıda göstərilən bütün göstəricilər cari valyuta məzənnəsi əsasında hesablanmışdır.
Qeyd etmək lazımdır ki, hesabat dövründə xarici ticarətlə 9244 hüquqi və fiziki şəxs məşğul olmuşdur. Bunlardan 3331-i hüquqi, 5913-i isə fiziki şəxslərdir. İxrac əməliyyatlarında dövlət sektorunun payı 1994760,4 min ABŞ dolları (53,88%), özəl sektorun payı 1634429,4 min ABŞ dolları (44,15%), fiziki şəxslərin payı isə 72837,3 min ABŞ dolları (1,97%) olmuşdur. İdxal əməliyyatlarında dövlət sektorunun payı 758525,5 min ABŞ dolları (21,58%), özəl sektorun payı 2554000,9 min ABŞ dolları (72,68%), fiziki şəxslərin payı isə 201612,1 min ABŞ dolları (5,74%) olmuşdur.

DGK Statistika və İnformasiya Texnologiyaları Baş İdarəsi