2006-cı ilin ilk 5 ayı ərzində respublikanın xarici ticarətinin vəziyyəti

2006-cı ilin ilk 5 ayı ərzində respublikanın xarici ticarətinin vəziyyəti

2006-cı ilin ilk 5 ayı ərzində respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri tərəfindən 117 ölkə ilə aparılmış ticarət əməliyyatlarının həcmi 4138586,5 min ABŞ dolları olmuşdur. Bu müddət ərzində 2472465,6 min ABŞ dolları dəyərində 1484 adda mal ixrac, 1666120,9 min ABŞ dolları dəyərində 4749 adda mal isə idxal olunmuş, ixrac-idxal əməliyyatları üzrə müsbət saldo 806344,7 min ABŞ dolları təşkil etmişdir. O cümlədən,
- respublikaya 20315,6 min ABŞ dolları dəyərində 11405,3 ton əmtəə dövlət, hökumət və beynəlxalq təşkilatların xəttilə təmənnasız kömək, humanitar yük və texniki yardım kimi daxil olmuşdur.
2005-ci ilin ilk 5 ayına nisbətən 2006-cı ilin ilk 5 ayında ixrac əməliyyatlarının həcmi 133,49% (1413538,7 min ABŞ dolları) artmış, idxal əməliyyatlarının həcmi isə 5,87% (103867,5 min ABŞ dolları) azalmışdır. İdxal əməliyyatlarının həcminin azalmasına səbəb avadanlıqlar, texniki qurğuların və onların hissələrinin, qara metaldan hazırlanan məmulatların, mebelin, və ət məhsullarının respublikaya 2006-cı ilin ilk 5 ayı ərzində az gətirilməsi olmuşdur.
Müvəqqəti ixrac rejimində ölkəmizdən 16526,7 min ABŞ dolları dəyərində mal ixrac edilmiş, 135384,9 min ABŞ dolları dəyərində mal isə ölkəyə müvəqqəti idxal edilmişdir.
2006-cı ilin ilk 5 ayı ərzində müxtəlif növ nəqliyyat vasitələrindən istifadə etməklə 10393,8 min ton yük daşınmışdır. Bu da keçən ilin müvafiq dövrünə nisbətən 146,7% təşkil etmişdir. Bunlardan 5822,5 min ton ixrac, 4571,3 min ton isə idxal əməliyyatlarının payına düşur. İxrac əməliyyatlarında əsasən dəniz (3008,1 min ton), dəmiryolu (470,3 min ton), avtomobil (210,4 min ton) və stasionar nəql etmə(boru kəməri) (2126,1 min ton) nəqliyyatından istifadə olunmuşdur. İdxal əməliyyatlarında dəmiryolu (2537,9 min ton), avtomobil (428,8 min ton), hava (10,9 min ton) və stasionar nəql etmə(boru kəməri) (1482,1 min ton) nəqliyyatına üstünlük verilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, nəqliyyat vasitələrindən istifadənin vəziyyəti təhlil edilərkən daşınmaların yalnız yük gömrük bəyannamələri əsasında rəsmiləşdirilməsi nəzərə alınıb.
Göstərilən müddət ərzində gömrük orqanlarında 71292 (əlavə vərəqlə birlikdə 95002) ədəd Yük Gömrük Bəyannaməsi (YGB) rəsmiləşdirilmişdir. Bunlardan 15494 (əlavə vərəqlə birlikdə 17506) ədəd ixrac, 55798 (əlavə vərəqlə birlikdə 77496) ədəd idxal YGB-dir. 2006-cı ilin ilk 5 ayında YGB-lərin ümumi sayı 2005-ci ilin müvafiq dövrünə nisbətən 108,62% təşkil etmiş və ya 5660 ədəd bəyannamə çox olmuşdur. O cümlədən ixracda artım 2873(122,76%) ədəd, idxalda isə artım 2787(105,26%) ədəd YGB olmuşdur.
Tranzit olaraq Azərbaycan Respublikası ərazisindən 2661,6 min ton yük keçirilmişdir. Tranzit yüklər əsasən İsveçrə (797,9 min ton), İtaliya (696,9 min ton), Gürcüstan (458,6 min ton), Tacikistan (119,0 min ton), Kipr (106,0 min ton), Rusiya (84,1 min ton), İran (81,2 min ton), Türkiyə (74,6 min ton) və Türkmənistana (73,2 min ton) göndərilmişdir. Azərbaycan Respublikası ərazisindən daşınan tranzit yükün miqdarı keçən ilin müvafiq dövrünə nisbətən 67,50% olmuş və ya 1281,4 min ton azalmışdır.
2006-cı ilin ilk 5 ayı ərzində ixrac-idxal əməliyyatlarının həcminin aylar üzrə dəyişməsi aşağıdakı kimi olmuşdur:
- ixrac əməliyyatlarının həcminin yüksək həddi may ayında (1085732,7 min ABŞ dolları), aşağı həddi isə yanvar ayında (236601,9 min ABŞ dolları) olmuşdur;
- idxal əməliyyatlarının həcminin yüksək həddi may ayında (408545,8 min ABŞ dolları), aşağı həddi isə yanvar ayında (253208,0 min ABŞ dolları) olmuşdur;
- may ayında ixrac əməliyyatlarının həcmi aprel ayı ilə müqayisədə 736798,8 min ABŞ dolları, idxal əməliyyatlarının həcmi isə 56104,7 min ABŞ dolları həcmində artmışdır;
- ixrac əməliyyatlarında orta aylıq artım 212282,7 min ABŞ dolları, idxal əməliyyatlarında isə orta aylıq artım 38834,4 min ABŞ dolları olmuşdur.
Fiziki şəxslər tərəfindən respublikaya gətirilən 54418,2 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə gömrük mədaxil orderləri ilə rəsmiləşdirilmişdir. Keçən ilin müvafiq dövrünə nisbətən GMO ilə rəsmiləşdirilən yüklərin dəyəri 137,07 % təşkil etmiş və ya 14716,6 min ABŞ dolları çox olmuşdur.
İdxal-ixrac əməliyyatlarının saziş növləri üzrə təhlili göstərir ki, 2006-cı ilin ilk 5 ayı ərzində 01, 21, 41, 78 və 80 saziş növlərinə üstünlük verilib.

	İxracda	İdxalda
01 (milli valyuta ilə hesablaşma)	-0,00%	-0,01%
21 (SDV ilə hesablaşma)	-63,89%	-65,23%
23 (dövlət krediti üzrə hesablaşma)	-0,00%	-0,92%
41 (qapalı dövriyyəli valyuta)	-0,55%	-4,30%
51 (barter sazişi)	-0,02%	-0,00%
78 (kompen.öhdəliklər hesabına)	-30,07%	-0,00%
80 (digərləri)	-5,47%	-29,53%

İdxalın və ixracın strukturunda gömrük nəzarətindən keçən əsas əmtəələrin payı (%-lə) aşağıdakı kimidir (2005-ci ilin ilk 5 ayına nisbətən müqayisə statistik dəyərə görə aparılmışdır):
İxracda: xam neft - 58,98% (2005-ci ilin ilk 5 ayıının ixracına nisbətən 296,46%), neft məhsulları - 25,91% (203,08%), kimya sənayesi məhsulları - 3,46% (208,79%), meyvə-tərəvəz - 1,64% (226,53%), alüminium və ondan hazırlanan məmulatlar - 1,15% (128,39%), bitki və heyvan mənşəli yağlar - 0,97% (74,08%), pambıq - 0,82% (178,88%), qara metallar və onlardan hazırlanan məmulatlar - 0,79% (96,11%), tütün və tütün məmulatları - 0,43% (111,31%), alkoqollu və alkoqolsuz içkilər - 0,19% (192,83%) təşkil edir. Qalan əmtəələrin payına 5,65% düşür.
İdxalda: maşın və elektrik aparatları, avadanlıqlar, elektrotexniki avadanlıqlar və onların ehtiyat hissələri - 29,36% (2005-ci ilin ilk 5 ayıının idxalına nisbətən 65,09%), neft qazı və diğər qazaoxşar karbohidrogenlər - 12,58% (156,04%), qara metallar və onlardan hazırlanan məmulatlar - 9,64% (89,51%), ərzaq məhsulları - 9,41% (110,80%), nəqliyyat vasitələri və onların hissələri - 8,60% (121,97%), xalq istehlaki malları - 1,56% (92,65%), oduncaq və ondan hazırlanan məmulatlar - 1,45% (115,47%), əczaçılıq məhsulları - 1,15% (183,42%), mebel - 0,64% (79,26%) təşkil edir. Qalan əmtəələrin payına 25,62% düşür.
İxracın strukturunda əsas yer tutan əmtəələrin miqdarı və dəyəri aşağıdakı kimidir:

	Miqdarı	Dəyəri (min ABŞ dolları)	2005-ci ilin ilk 5 ayına netto çəki nisb.%-lə
1) Neft (xam) 1.1) Boru kəməri ilə 01.06.2006-cı ilə qədər gedən xam neft (sayğac göstəricilərinə əsasən)	3766811,3t	1458333,4
-Şimal boru kəməri ilə	1955595,0 t
-Supsa boru kəməri ilə	2933872,3 t
-Bakı-Tbilisi-Ceyhan	1358013,5 t
1.2) Dəmiryolu nəqliyyatı 01.06.2006-cı ilə qədər yola salınan xam neft(şərti YGB)	2789613,7 t
2) Neft emal məhsulları	1404193,4t	640586,8
o cümlədən, saziş növləri üzrə:
- sərbəst dönərli valyuta ilə	1353766,2 t	615301,6
- digərləri	50427,2 t	25285,3
2.1) 01.06.2006-cı ilə qədər şərti bəyannamə ilə yola salın. rəsmiləşdirilməmiş neft məhsulları	123091,0 t
3) Bitki və heyvan mənş.yağ	20038,3 t	24058,4	73,4 %
4) Spirtli içkilər	3691698,3 L	4466,5	119,6%
5) Tütün	2999,9 t	2313,6	95,7 %
6) Tütün məmulatı	1374540,4 min.əd/td>	8286,5	111,1 %
7) Qara metallar	22265,7 t	6932,3	41,8 %
8) Alüminium	13663,1 t	28419,6	102,3 %
9) Çay	2561,3 t	7272,9	88,7 %
10) Pambıq mahlıcı	23985,7 t	20356,8	170,1 %
11) Elektrik enerjisi	533,6 mln kvt*s	8637,4

İdxalın strukturunda əsas yer tutan əmtəələrin miqdarı və dəyəri aşağıdakı kimidir:

	Miqdarı	Dəyəri (min ABŞ dolları)	2005-ci ilin ilk 5 ayına netto çəki nisb.%-lə
1) Ət və ət məhsulları	5499,9 t	4120,0	43,7 %
- humanitar yardım	0,0 t	0,0 %
2) Buğda	412274,6 t	54468,5	127,0 %
- humanitar yardım	0,0 t	0,0
3) Un	3286,6 t	872,4	198,9 %
- humanitar yardım	2992,8 t	782,0
4) Şəkər	41707,0 t	12577,7	80,0 %
- humanitar yardım	399,5 t	352,6
5) Yağ	42415,6 t	22979,1	97,3 %
- kərə yağı	2538,8 t	2944,8
- bitki və heyvan mən.yağ	39876,8 t	20034,4
- humanitar yardım	136,0 t	169,3
6) Çay	3391,9 t	6120,8	99,4 %
7) Spirt	240423,2 L	225,7	37,8 %
8) Spirtli içkilər	2898342,4 L	4177,2	132,5 %
9) Tütün məmulatı	2880953,2 min əd	37901,6	133,8 %
10) Qara metallar	100245,2 t	34045,0	89,4 %
11) Minik avtomobilləri
-YGB əsasında	11355 əd	77566,5	94,7 %
-GMO əsasında	10091 əd	51666,6
12) Neft məhsulları	53000,6 t	29690,0
13) Elektrik enerjisi	561,8 mln kvt*s	19385,3
14) Neft qazı və digər qazaoxşar karbohidrogenlər	2086663,3 min kub.m	209619,9

Xam neft Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat şirkəti (2094612,2 ton (55,61%)), Dövlət Neft Şirkətinin Xarici İqtisadi Əlaqələr İdarəsi (1642323,3 ton (43,60%)) və"Şirvan Oil" birğə məhdud məsuliyyətli müəssisə (29875,8 ton (0,79%)) tərəfindən ixrac edilmişdir. Neft məhsullarının ixracında Dövlət Neft Şirkətinin Xarici İqtisadi Əlaqələr İdarəsi (1232311,0 ton (87,76%)), "Azneftyağ" İstehsalat Birliyi (86194,8 ton (6,14%)), "Middle East Petrol Farm FZE" şirkətinin azərbaycandakı filialı (50424,2 ton (3,59%)), və "Monolit-D" firması (12005,6 ton (0,85%)) üstünlük təşkil edir.
Respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri xarici ölkələrə (MDB-dən başqa) 2161395,3 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi ixraca nisbətən 87,42%) çıxarmışlar, o cümlədən, 1359307,1 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyuta ilə (ixraca nisbətən 62,89%) və 743524,5 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə kompensasiyalı öhdəliklər hesabına (ixraca nisbətən 34,40 %), 58054,3 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə digər sazişlər hesabına (ixraca nisbətən 2,69%) çıxarılmışdır.
Eyni zamanda respublikaya xarici ölkələrdən (MDB-dən başqa) 1025643,4 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi idxala nisbətən 61,56%) gətirilmişdir. Onlardan 572301,6 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyutaya (idxala nisbətən 55,80%), 438098,0 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə digər sazişlər hesabına (ixraca nisbətən 42,71 %) gətirilmişdir.
Xarici ölkələr(MDB-dən başqa) üzrə müsbət saldo 1135751,9 min ABŞ dolları təşkil edir.
Respublikadan xarici ölkələrə (MDB-dən başqa) əsasən mineral yanacaq, neft və onların emal məhsulları, bitumlu minerallar (ixraca nisbətən 92,98%); polimer materiallar və onlardan hazırlanan məmulatlar (1,60%); alüminium və alüminium məmulatları (1,31%); meyvə (0,88%); qeyri-üzvi kimya məhsulları (0,71%) ixrac edilmişdir.
Xarici ölkələrdən (MDB-dən başqa) həmin müddətdə respublikaya əsasən avadanlıqlar və mexaniki cihazlar (idxala nisbətən 30,25%); elektrik maşınları və avadanlıqları, onların hissələri (12,26%); qara metallardan məmulatlar (10,41%); quru nəqliyyat vasitələri (7,04%); optik, fotoqrafiya, kinematoqrafiya, ölçmə, nəzarət, ən dəqiq tibbi və ya cərrahi cihaz və aparatlar; onların hissələri və ləvazimatları (3,05%) idxal edilmişdir.
Respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri MDB ölkələrinə 311070,3 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi ixraca nisbətən 12,58%) çıxarmışlar, o cümlədən, 220250,0 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyuta ilə (ixraca nisbətən 70,80%), 77267,1 min ABŞ dolları dəyərində digər sazişlərlə (ixraca nisbətən 24,84%), 13542,8 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə qapalı valyutaya hesablaşmalar ilə (ixraca nisbətən 4,35%) çıxarılmışdır.
Eyni zamanda respublikaya MDB ölkələrindən 640477,5 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi idxala nisbətən 38,44%) gətirilmişdir. Onlardan 514530,5 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyutaya (idxala nisbətən 80,34%), 69754,0 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə qapalı valyutaya hesablaşmalar ilə (idxala nisbətən 10,89 %), 53932,7 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə digər sazişlərlə (idxala nisbətən 8,42%) gətirilmişdir.
MDB ölkələri üzrə mənfi saldo 329407,2 min ABŞ dolları təşkil edir.
Respublikadan MDB ölkələrinə əsasən mineral yanacaq, neft və onların emal məhsulları, bitumlu minerallar (ixraca nisbətən 33,24%), qeyri-üzvi kimya məhsulları (18,22%); gəmilər, qayıqlar və digər üzən vasitələr (8,00%); heyvan və ya bitki mənşəli piylər və yağlar (7,28%); pambIq (4,99%) ixrac edilmişdir.
MDB ölkələrindən Respublikaya təhlil olunan müddət ərzində mineral yanacaq, neft və onların emal məhsulları, bitumlu minerallar (idxala nisbətən 38,39%); dənli bitkilər (8,78%); quru nəqliyyat vasitələri (8,78%); duz; kükürd; torpaq və daş, suvaq materialı, əhəng və sement (5,26%); avadanlıqlar və mexaniki cihazlar (5,20%) idxal edilmişdir.
Azərbaycan Respublikasının ixrac və idxalında xüsusi çəkisi böyük olan ölkələrdən aşağıdakıları göstərmək olar.

İxracda

İdxalda

Ölkənin adı	Dəyəri (min ABŞ dol.)	Ümumi ixraca nisb.%-lə
İtaliya	1286972,26	52,05
İsrail	303978,51	12,29
Türkiyə	137903,42	5,58
İran	110217,82	4,46
Rusiya	96870,53	3,92
Gürcüstan	95234,57	3,85
Rumıniya	79592,82	3,22
Tacikistan	56668,36	2,29
Yunanıstan	50648,31	2,05
Qazaxıstan	42144,73	1,70

Ölkənin adı	Dəyəri (min ABŞ dol.)	Ümumi ixraca nisb.%-lə
Rusiya	406062,54	24,37
B.Britaniya	171820,60	10,31
Türkiyə	121930,98	7,32
Almaniya	116038,38	6,96
Çin	87544,36	5,25
Ukrayna	75614,10	5,54
ABŞ	62773,59	3,77
Türkmənistan	57184,90	3,43
İtaliya	56215,60	3,37
Qazaxıstan	55551,37	3,33

Yuxarıda göstərilən bütün göstəricilər cari valyuta məzənnəsi əsasında hesablanmışdır.
Qeyd etmək lazımdır ki, hesabat dövründə xarici ticarətlə 6247 hüquqi və fiziki şəxs məşğul olmuşdur. Bunlardan 2630-u hüquqi, 3617-si isə fiziki şəxslərdir. İxrac əməliyyatlarında dövlət sektorunun payı 1499858,9 min ABŞ dolları (60,66%), özəl sektorun 955994,0 min ABŞ dolları (38,67%), fiziki şəxslərin payı isə 16612,8 min ABŞ dolları (0,67%) olmuşdur. İdxal əməliyyatlarında dövlət sektorunun payı 496892,0 min ABŞ dolları (29,82%), özəl sektorun payı 1059485,6 min ABŞ dolları (63,59%), fiziki şəxslərin payı isə 109743,4 min ABŞ dolları (6,59%) olmuşdur.

DGK Statistika və İnformasiya Texnologiyaları Baş İdarəsi